Sponsorlu Bağlantılar
MUHASEBE MESLEĞİNDE ETİKLE İLGİLİ DÜZENLEMELER
3.1. Uluslararası Alandaki Düzenlemeler
Başta ABD olmak üzere uluslararası alanda muhasebe mesleğinde etikle ilgili çalışmalar üç başlık altında toplanabilir(Sözbilir, 2000; 54).
*Şirketlere etik memurlarının atanması,
*Etik konusunda muhasebe meslek birliklerinin yayınları,
*Şirket yıllık genel kurullarında gündeme etiğin dahil edilmesi.
Muhasebe mesleğinde etiği sağlamaya yönelik olarak yapılan çalışmaların başında, işletmelerde etik memurlarının görevlendirilmesi gelmektedir. Bu görevin yürütülmesi ve kontrolü için 1992 yılında Etik Memur Birliği (Ethics Officer Association) kurulmuştur. Söz konusu birliğin amaçları şöyle özetlenebilir:
*Etik memurları arasında birlik ve beraberliğin oluşturulması için çeşitli olanakların sağlanması, *Ortak ilgi alanındaki özel sorunlara birlikte yaklaşım sağlayacak bir yapının oluşturulması,
*İşletme etiği alanında araştırma, öğrenme, paylaşma ve uygulama ile iyileştirmelerin yapılması.
Muhasebe meslek birliklerinin yayınlarında yoğun bir şekilde etik kavramı üzerinde durulmaktadır. Ayrıca şirketler muhasebe sistemlerinin güvenilirliği açısından bu konu üzerinde yoğunlaşmakta ve yönetim kurullarında gerekli kararları almaktadırlar.
3.1.1.Amerika Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü Tarafından Yapılan Düzenlemeler
Amerika’da Amerika Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü (AICPA) tarafından 1966 yalında “Muhasebe Mesleğinde Meslek Ahlakı Standartları” yayınlanmıştır. Bu standartlar 1988 yılında Enstitünün Mesleki Davranış Yasası’nda yapılan değişiklikle yeniden düzenlenmiştir. Söz konusu davranış kuralları, olması gereken davranışları içeren prensipler ve meslek ahlakına uygun olmayan davranışları açıklamaktadır ve muhasebe mesleği ile uğraşan tüm üyeler için uyulması zorunludur (Uslu, 1997; 26).
Mesleki Davranış Yasası’nda 6 prensip ve 11 tane de kural vardır (Uslu, 1997; 27-28). 6 prensip kısaca şu şekilde açıklanabilir.
Sorumluluk: Meslek mensupları mesleklerini icra ederken mesleki duyarlılık ve moral değerleri göz önünde bulundurmalıdırlar.
Kamu Yararı: Üyeler kamu yararına hizmet etmek zorundadırlar ve kamu güvenini sarsacak davranış içinde bulunamazlar.
Dürüstlük: Kamu yararını sağlamaya yönelik olarak meslek mensupları mesleki sorumluluklarını dürüst bir şekilde yerine getirmek zorundadırlar.
Tarafsız ve Bağımsız Olma: Meslek mensubu müşterilerine hizmet sunarken tarafsız olmalı ve hizmet sunduğu işletmeyle hiçbir çıkar ilişkisi içinde olmamalıdır.
Özenli Çalışma: Meslek mensubu görevini özenle yerine getirebilmek için teknik ve ahlaki meslek standartlarını incelemeli, yeteneğini ve sunduğu hizmetin kalitesini geliştirmeye çalışmalıdır. Ayrıca mesleki sorumluluklarını disiplinli ve düzenli bir çalışma içersinde yerine getirmelidir.
Sunulan Hizmetin Kapsam ve Niteliği: Meslek mensubunun sunacağı hizmetin kapsam ve niteliği Mesleki Davranış Yasası’nın prensipler bölümünde açıklanmıştır. Bu nedenle meslek mensubu sunulan hizmetin kapsamı ve niteliğini belirlemek için bunları incelemek durumundadır.
Mesleki Davranış Yasası’nın 11 kuralı şunlardır;
Bağımsızlık: Meslek mensubu mesleğini icra ederken ilgili firmadan tamamen bağımsız olmalıdır. Denetçinin kişisel olarak veya bağlı bulunduğu denetim firmasının müşterisiyle mali bir ilişki içersinde olması, iş ilişkisi içinde olması, yönetim danışmanlığına bulunması ve hukuki bir ihtilaf olması bağımsızlığı zedeleyen unsurlar olarak kabul edilir. Denetçi veya muhasebeci denetim hizmetini yerine getirirken bağımsız olmak zorundadır.
Dürüst ve Tarafsız Olma: Meslek mensubu işleri yaparken dürüst ve tarafsız olmalıdır.
Genel Standartlar: Tüm üyelerin uyması gereken 4 tane genel standart vardır. Bu standartlar; mesleki yeterlilik standardı, mesleki özen standardı, planlama ve denetleme standardı ve yeterli ve geçerli veri standardıdır.
Standartlara Uyma: Üyeler mesleki faaliyetlerini yürütürken ilgili mesleki kuruluşlar tarafından yayınlanmış bulunan standartlara uymak zorundadır.
Muhasebe Prensipleri: Bu prensipler Devlet Muhasebesi ve Finansal Muhasebe Standartları Kurullarınca yayınlanmış muhasebe standartlarıdır ve tüm üyeler için geçerlidir.
Müşteriyle İlgili Bilgilerin Gizliliği: Muhasebeci edindiği bilgileri müşterinin izni olmadan açıklayamaz. Mahkeme çağrısı olması durumunda üye buna uymak zorundadır ve edindiği bilgileri ilgili ve sorumlu kişilere aktarmakla yükümlüdür.
Şarta Bağlı Ücret: Meslek mensubu gerçeklerin çarptırılmasına yönelik olarak ücret tekliflerini hiçbir zaman kabul edemez.
Uygunsuz Davranışlar: Uygunsuz davranışlar meslek adını ve dürüstlüğünü zedeleyen davranışlardır. Bu davranışlar şunlardır;
a- Müşteriye ilişkin kayıtların ve denetim çalışma kağıtlarının saklı tutulup müşteriye geri verilmemesi,
b- İstihdamda ayrılık yaratma,
c- Muhasebe prensip, standart ve kurallarına uymamak,
d- Finansal tabloların düzenlenmesinde ihmalkar davranmak.
Reklam Yapma ve Hizmet Satışına Yönelik Diğer Talep Biçimleri: Meslek mensubu yanlış ve aldatıcı reklam ve beyanlarla müşteri çekemez. Baskı uygulayarak, taciz ederek ve dolandırıcılıkla iş yapmak kesinlikle yasaktır.
Komisyon ve Danışma Ücretleri: Hiçbir meslek mensubu bir mal veya ürün için veya başka bir meslektaşına tavsiye ve tanıtma için müşterilerden komisyon ve benzeri ücret talebinde bulunamaz.
Mesleği İcra Biçimi ve İsim: Bu kurala göre meslek mensubu mesleğini icra etmek için şahıs işletmesi, adi ortaklık veya anonim şirket biçiminde örgütlenebilir. Kullandığı isim yanıltıcı olmamalıdır. Örneğin ayrılmış veya ölmüş ünlü bir ortağın adını kullanmak doğru bir davranış biçimi değildir.
3.1.2. Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu Tarafından Yapılan Düzenlemeler
Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC) tarafından “Profesyonel Muhasebeciler İçin Ahlak Kuralları” yayınlanmıştır. 18 bölümden oluşan bu kuralların 7 bölümü bütün muhasebecilere, 7 bölümü serbest meslek faaliyetinde bulunan muhasebecilere, 4 bölümü de bağımlı çalışan muhasebecilere uygulanabilir (Pekdemir, 1999; 22).
Bütün muhasebecilere uygulanabilecek ahlak kuraları şunlardır;
Doğruluk ve tarafsızlık,
Ahlak çatışmalarının çözümlenmesi,
Mesleki yeterlilik,
Gizlilik,
Vergi uygulaması,
Sınır ötesi faaliyetler, yani bölgesel teknik standartların ve ahlak kurallarının önceliği,
Tanıtım.
Serbest meslek faaliyetinde bulunan muhasebecilere uygulanabilecek ahlak kuralları şunlardır;
Bağımsızlık,
Mesleki yeterlilik ve muhasebeci olmayanlardan yararlanılmasına dair sorumluluklar,
Ücretler ve komisyonlar,
Serbest muhasebecilikle bağdaşmayan uygulamalar,
Diğer serbest meslek faaliyetinde bulunan muhasebecilerle ilişkiler,
Kamu yararına uygulamalar,
Reklam ve teşvik.
Bağımlı çalışan muhasebecilere uygulanacak ahlak kuraları ise şunlardır;
Sadakat çatışması,
Meslektaşlara destek,
Mesleki yeterlilik ve bilginin sunuluşu.
3.2. Türkiye’de Yapılan Düzenlemeler
3.2.1. Maliye Bakanlığı Tarafından Yapılan Düzenlemeler
Maliye Bakanlığı tarafından yayınlanan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ne (MSUGT) göre muhasebenin temel kavramları 12 başlık altında toplanmıştır. Bu kavramlardan sosyal sorumluluk kavramı, tarafsızlık ve belgelendirme kavramı, tutarlılık kavramı ve tam açıklama kavramı MSUGT’ye göre muhasebe mesleğinde etikle ilgili düzenlemelerdendir (İSMMMO, ty; 8).
· Sosyal Sorumluluk Kavramı:
Bu kavram, muhasebenin işlevini yerine getirme noktasındaki sorumluluğunu belirtmektedir. Sosyal sorumluluk kavramı; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesinde ve sunulmasında belli kişi veya grupların değil tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder.
· Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı:
Muhasebe kayıtları gerçek durumu yansıtmalı, kayıtlar usulüne uygun olarak düzenlenmiş, objektif belgelere dayandırılmalı ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve önyargısız davranılması gerekir.
· Tutarlılık Kavramı:
Tutarlılık kavramı, muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade eder. İşletmelerin mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilir olması bu kavramın amacını oluşturur. Tutarlılık kavramı benzer olay ve işlemlerde, kayıt düzenleri ile değerleme ölçülerinin değişmezliğini ve mali tablolarda biçim ve içerik yönünden tek düzeni öngörür. Geçerli nedenlerin bulunduğu durumlarda işletmeler, uyguladıkları muhasebe politikalarını değiştirebilirler. Ancak bu değişikliklerin ve bunların parasal etkilerinin mali tabloların dipnotlarında açıklanması zorunludur.
· Tam Açıklama Kavramı:
Mali tabloların, bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olması gerekir. Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi muhtemel olaylara da yer verilmesi bu kavramın gereğidir.
3.2.2.Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odalar Birliği Tarafından Yapılan Düzenlemeler
3.2.2.1. 3568 Sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu
3568 sayılı kanunda meslek mensuplarının uyması gereken kurallar belirtilmiştir. Bu kurallar ile muhasebe mesleğinde çalışma disiplini, mesleki güven ve etik amaçlanmıştır. Bu amacı gerçekleştirmeye dönük düzenlemeler şunlardır;
· Unvanların haksız kullanılmaması:
3568 sayılı kanunun 3. maddesine göre; kanunen kullanmaya yetkisi olamayanlar tarafından serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavir unvanlarının veya bu unvan veya kavramlara karışacak veya onlara benzer her türlü unvan, ibare veya remizlerin kullanılması yasaktır.
· Meslek mensubu olabilmenin genel şartları:
Kanunun 4. maddesinde meslek mensubu olabilmenin genel şartları sayılmıştır. Aşağıda açıklanan şartlardan birinin mevcut olmaması durumunda meslek mensubu olmak mümkün değildir. Bu şartlar şunlardır;
a-T.C. vatandaşı olmak,
b-Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olmak,
c-Kamu haklarından mahrum bulunmamak,
d-Ceza veya disiplin soruşturması sonucunda memuriyetten çıkarılmış olmamak,
e-Meslek şeref ve haysiyetine uymayan durumları olamamak. Taksirli suçlar hariç olmak üzere, affa uğramış olsalar dahi ağır hapis veya 5 yıldan fazla hapis cezası almamış olmak. Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma ve dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma veya devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından dolayı hüküm giymiş bulunmamak.
· Yemin:
Yeminli Mali Müşavirlik mesleğine kabul edilenler, görevlerine fiilen başlamadan önce Asliye Ticaret Mahkemesinde “Yeminli Mali Müşavirlik mesleginin, bir kamu hizmeti oldugunu bilerek, T.C. kanunlarina, meslek kuralari ve meslek ahlakina uyacagima, meslegimi tam bir bagimsizlik, tarafsizlik ve dürüstlük içinde yapacagima, üzerime aldigim işleri dikkat ve özenle yapacagima, namusum ve şerefim üzerine yemin ederim.” diyerek yemin eder (madde 11).
· Tasdik ve tasdikten doğan sorumluluk:
Kanunun 12. maddesine göre Yeminli Mali Müşavirler gerçek veya tüzel kişilerin veya bunların teşebbüs ve işletmelerinin mali tablolarını veya beyannamelerini mevzuat hükümlerine, muhasebe prensiplerine ve muhasebe standartlarına uygunluğunu tasdik ederler. Ayrıca hesapların denetim standartlarına göre incelendiğini tasdik ederler. Yeminli Mali Müşavirler yaptıkları tasdikin doğruluğundan sorumludurlar. Yaptıkları tasdikin doğru olmaması halinde, tasdikin kapsamı ile sınırlı olmak üzere, zıyaa uğratılan vergilerden ve kesilecek cezalardan mükellefle birlikte müştereken ve müteselsilen sorumlu olurlar.
· Meslekle ilgili konularda çalıştırılamayacak olanlar:
Meslek mensupları kişisel veya ortak bürolarında mesleği yasaklananları çalıştıramayacakları gibi bunlarla her ne şekilde olursa olsun meslekleri ile ilgili işbirliği yapamazlar (madde 13).
· Meslek sırları:
Kanunun 43. maddesinde meslek sırları açıklanmıştır. Meslek mensupları ve bunların yanlarında çalışanlar, işleri dolayısıyla öğrendikleri bilgi ve sırları ifşa edemezler, çeşitli kanunlarla muhbirlere tanınan hak ve menfaatlerden faydalanamazlar. Ancak suç teşkil eden hallerin yetkili mercilere duyurulması mecburidir. Tanıklık sırrın ifşası sayılmaz.
· Reklam yasağı:
Meslek mensupları iş elde etmek için reklam sayılabilecek faaliyetlerde bulunamazlar. Tabela veya basılı kağıtlarında ruhsatname ile belirlenen mesleki unvanları dışında başka sıfat kullanamazlar (madde 44).
· Yasaklar:
Madde 45’e göre Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler bu unvanlariyla, Yeminli Mali Müşavirler de unvan ve tasdik yetkileriyle kanunun 2.maddesinde sayili işlerin yürütülmesi sirasinda gerçek ve tüzel kişilere tabi ve onlarin işlerine bagli olarak hizmet akdi ile çalişamazlar, ticari faaliyette bulunamazlar, meslekle ve meslek onuru ile bagdaşmayan işlerle ugraşamazlar.
· Ücret:
Tarifedeki asgari miktar altinda iş kabulü yasak olup, aksine hareket disiplin cezasini gerektirir(madde 46).
· Disiplin suçlari:
Kanunun 48. maddesinde disiplin cezalari açiklanmiştir. Ilgili maddeye göre disiplin cezalari; uyarma, kinama, geçici olarak mesleki faaliyetten alikoyma, yeminli sifatini kaldirma ve meslekten çikarmadir. Meslegin vakar ve onuruna aykiri fiil ve harekette bulunanlarla; görevlerini yapmayan veya kusurlu olarak yerine getiren veya görevinin gerektirdigi güveni sarsici harekette bulunan meslek mensubu hakkinda, muhasebe ve müşavirlik hizmetlerinin geregi gibi yürütülmesi maksadi ile durumun niteligine ve agirlik derecesine göre yukaridaki disiplin cezalari uygulanir. Örnegin mesleki kurallara, meslegin vakar ve onuruna aykiri fiil ve hareketlerde bulunmak ve görevin gerektirdigi güveni sarsici hareketlerde bulunmak uyarma cezasini gerektirecek davraniştir. Bu durumda meslek mensubuna meslegin icrasinda daha dikkatli olmasi gerektigi yazi ile bildirilir. Eger meslek mensubu işi dolayisiyla ögrenmiş oldugu mesleki sirlari ifşa ettigi mahkeme karari ile sabit olursa, meslekten çikarma cezasi uygulanir ve meslek mensubunun ruhsatnamesi geri alinarak bir daha meslegi icra etmesine izin verilmez.
3.1. Uluslararası Alandaki Düzenlemeler
Başta ABD olmak üzere uluslararası alanda muhasebe mesleğinde etikle ilgili çalışmalar üç başlık altında toplanabilir(Sözbilir, 2000; 54).
*Şirketlere etik memurlarının atanması,
*Etik konusunda muhasebe meslek birliklerinin yayınları,
*Şirket yıllık genel kurullarında gündeme etiğin dahil edilmesi.
Muhasebe mesleğinde etiği sağlamaya yönelik olarak yapılan çalışmaların başında, işletmelerde etik memurlarının görevlendirilmesi gelmektedir. Bu görevin yürütülmesi ve kontrolü için 1992 yılında Etik Memur Birliği (Ethics Officer Association) kurulmuştur. Söz konusu birliğin amaçları şöyle özetlenebilir:
*Etik memurları arasında birlik ve beraberliğin oluşturulması için çeşitli olanakların sağlanması, *Ortak ilgi alanındaki özel sorunlara birlikte yaklaşım sağlayacak bir yapının oluşturulması,
*İşletme etiği alanında araştırma, öğrenme, paylaşma ve uygulama ile iyileştirmelerin yapılması.
Muhasebe meslek birliklerinin yayınlarında yoğun bir şekilde etik kavramı üzerinde durulmaktadır. Ayrıca şirketler muhasebe sistemlerinin güvenilirliği açısından bu konu üzerinde yoğunlaşmakta ve yönetim kurullarında gerekli kararları almaktadırlar.
3.1.1.Amerika Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü Tarafından Yapılan Düzenlemeler
Amerika’da Amerika Sertifikalı Kamu Muhasebecileri Enstitüsü (AICPA) tarafından 1966 yalında “Muhasebe Mesleğinde Meslek Ahlakı Standartları” yayınlanmıştır. Bu standartlar 1988 yılında Enstitünün Mesleki Davranış Yasası’nda yapılan değişiklikle yeniden düzenlenmiştir. Söz konusu davranış kuralları, olması gereken davranışları içeren prensipler ve meslek ahlakına uygun olmayan davranışları açıklamaktadır ve muhasebe mesleği ile uğraşan tüm üyeler için uyulması zorunludur (Uslu, 1997; 26).
Mesleki Davranış Yasası’nda 6 prensip ve 11 tane de kural vardır (Uslu, 1997; 27-28). 6 prensip kısaca şu şekilde açıklanabilir.
Sorumluluk: Meslek mensupları mesleklerini icra ederken mesleki duyarlılık ve moral değerleri göz önünde bulundurmalıdırlar.
Kamu Yararı: Üyeler kamu yararına hizmet etmek zorundadırlar ve kamu güvenini sarsacak davranış içinde bulunamazlar.
Dürüstlük: Kamu yararını sağlamaya yönelik olarak meslek mensupları mesleki sorumluluklarını dürüst bir şekilde yerine getirmek zorundadırlar.
Tarafsız ve Bağımsız Olma: Meslek mensubu müşterilerine hizmet sunarken tarafsız olmalı ve hizmet sunduğu işletmeyle hiçbir çıkar ilişkisi içinde olmamalıdır.
Özenli Çalışma: Meslek mensubu görevini özenle yerine getirebilmek için teknik ve ahlaki meslek standartlarını incelemeli, yeteneğini ve sunduğu hizmetin kalitesini geliştirmeye çalışmalıdır. Ayrıca mesleki sorumluluklarını disiplinli ve düzenli bir çalışma içersinde yerine getirmelidir.
Sunulan Hizmetin Kapsam ve Niteliği: Meslek mensubunun sunacağı hizmetin kapsam ve niteliği Mesleki Davranış Yasası’nın prensipler bölümünde açıklanmıştır. Bu nedenle meslek mensubu sunulan hizmetin kapsamı ve niteliğini belirlemek için bunları incelemek durumundadır.
Mesleki Davranış Yasası’nın 11 kuralı şunlardır;
Bağımsızlık: Meslek mensubu mesleğini icra ederken ilgili firmadan tamamen bağımsız olmalıdır. Denetçinin kişisel olarak veya bağlı bulunduğu denetim firmasının müşterisiyle mali bir ilişki içersinde olması, iş ilişkisi içinde olması, yönetim danışmanlığına bulunması ve hukuki bir ihtilaf olması bağımsızlığı zedeleyen unsurlar olarak kabul edilir. Denetçi veya muhasebeci denetim hizmetini yerine getirirken bağımsız olmak zorundadır.
Dürüst ve Tarafsız Olma: Meslek mensubu işleri yaparken dürüst ve tarafsız olmalıdır.
Genel Standartlar: Tüm üyelerin uyması gereken 4 tane genel standart vardır. Bu standartlar; mesleki yeterlilik standardı, mesleki özen standardı, planlama ve denetleme standardı ve yeterli ve geçerli veri standardıdır.
Standartlara Uyma: Üyeler mesleki faaliyetlerini yürütürken ilgili mesleki kuruluşlar tarafından yayınlanmış bulunan standartlara uymak zorundadır.
Muhasebe Prensipleri: Bu prensipler Devlet Muhasebesi ve Finansal Muhasebe Standartları Kurullarınca yayınlanmış muhasebe standartlarıdır ve tüm üyeler için geçerlidir.
Müşteriyle İlgili Bilgilerin Gizliliği: Muhasebeci edindiği bilgileri müşterinin izni olmadan açıklayamaz. Mahkeme çağrısı olması durumunda üye buna uymak zorundadır ve edindiği bilgileri ilgili ve sorumlu kişilere aktarmakla yükümlüdür.
Şarta Bağlı Ücret: Meslek mensubu gerçeklerin çarptırılmasına yönelik olarak ücret tekliflerini hiçbir zaman kabul edemez.
Uygunsuz Davranışlar: Uygunsuz davranışlar meslek adını ve dürüstlüğünü zedeleyen davranışlardır. Bu davranışlar şunlardır;
a- Müşteriye ilişkin kayıtların ve denetim çalışma kağıtlarının saklı tutulup müşteriye geri verilmemesi,
b- İstihdamda ayrılık yaratma,
c- Muhasebe prensip, standart ve kurallarına uymamak,
d- Finansal tabloların düzenlenmesinde ihmalkar davranmak.
Reklam Yapma ve Hizmet Satışına Yönelik Diğer Talep Biçimleri: Meslek mensubu yanlış ve aldatıcı reklam ve beyanlarla müşteri çekemez. Baskı uygulayarak, taciz ederek ve dolandırıcılıkla iş yapmak kesinlikle yasaktır.
Komisyon ve Danışma Ücretleri: Hiçbir meslek mensubu bir mal veya ürün için veya başka bir meslektaşına tavsiye ve tanıtma için müşterilerden komisyon ve benzeri ücret talebinde bulunamaz.
Mesleği İcra Biçimi ve İsim: Bu kurala göre meslek mensubu mesleğini icra etmek için şahıs işletmesi, adi ortaklık veya anonim şirket biçiminde örgütlenebilir. Kullandığı isim yanıltıcı olmamalıdır. Örneğin ayrılmış veya ölmüş ünlü bir ortağın adını kullanmak doğru bir davranış biçimi değildir.
3.1.2. Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu Tarafından Yapılan Düzenlemeler
Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC) tarafından “Profesyonel Muhasebeciler İçin Ahlak Kuralları” yayınlanmıştır. 18 bölümden oluşan bu kuralların 7 bölümü bütün muhasebecilere, 7 bölümü serbest meslek faaliyetinde bulunan muhasebecilere, 4 bölümü de bağımlı çalışan muhasebecilere uygulanabilir (Pekdemir, 1999; 22).
Bütün muhasebecilere uygulanabilecek ahlak kuraları şunlardır;
Doğruluk ve tarafsızlık,
Ahlak çatışmalarının çözümlenmesi,
Mesleki yeterlilik,
Gizlilik,
Vergi uygulaması,
Sınır ötesi faaliyetler, yani bölgesel teknik standartların ve ahlak kurallarının önceliği,
Tanıtım.
Serbest meslek faaliyetinde bulunan muhasebecilere uygulanabilecek ahlak kuralları şunlardır;
Bağımsızlık,
Mesleki yeterlilik ve muhasebeci olmayanlardan yararlanılmasına dair sorumluluklar,
Ücretler ve komisyonlar,
Serbest muhasebecilikle bağdaşmayan uygulamalar,
Diğer serbest meslek faaliyetinde bulunan muhasebecilerle ilişkiler,
Kamu yararına uygulamalar,
Reklam ve teşvik.
Bağımlı çalışan muhasebecilere uygulanacak ahlak kuraları ise şunlardır;
Sadakat çatışması,
Meslektaşlara destek,
Mesleki yeterlilik ve bilginin sunuluşu.
3.2. Türkiye’de Yapılan Düzenlemeler
3.2.1. Maliye Bakanlığı Tarafından Yapılan Düzenlemeler
Maliye Bakanlığı tarafından yayınlanan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ne (MSUGT) göre muhasebenin temel kavramları 12 başlık altında toplanmıştır. Bu kavramlardan sosyal sorumluluk kavramı, tarafsızlık ve belgelendirme kavramı, tutarlılık kavramı ve tam açıklama kavramı MSUGT’ye göre muhasebe mesleğinde etikle ilgili düzenlemelerdendir (İSMMMO, ty; 8).
· Sosyal Sorumluluk Kavramı:
Bu kavram, muhasebenin işlevini yerine getirme noktasındaki sorumluluğunu belirtmektedir. Sosyal sorumluluk kavramı; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesinde ve sunulmasında belli kişi veya grupların değil tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder.
· Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı:
Muhasebe kayıtları gerçek durumu yansıtmalı, kayıtlar usulüne uygun olarak düzenlenmiş, objektif belgelere dayandırılmalı ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve önyargısız davranılması gerekir.
· Tutarlılık Kavramı:
Tutarlılık kavramı, muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade eder. İşletmelerin mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilir olması bu kavramın amacını oluşturur. Tutarlılık kavramı benzer olay ve işlemlerde, kayıt düzenleri ile değerleme ölçülerinin değişmezliğini ve mali tablolarda biçim ve içerik yönünden tek düzeni öngörür. Geçerli nedenlerin bulunduğu durumlarda işletmeler, uyguladıkları muhasebe politikalarını değiştirebilirler. Ancak bu değişikliklerin ve bunların parasal etkilerinin mali tabloların dipnotlarında açıklanması zorunludur.
· Tam Açıklama Kavramı:
Mali tabloların, bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olması gerekir. Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi muhtemel olaylara da yer verilmesi bu kavramın gereğidir.
3.2.2.Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odalar Birliği Tarafından Yapılan Düzenlemeler
3.2.2.1. 3568 Sayılı Serbest Muhasebecilik, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu
3568 sayılı kanunda meslek mensuplarının uyması gereken kurallar belirtilmiştir. Bu kurallar ile muhasebe mesleğinde çalışma disiplini, mesleki güven ve etik amaçlanmıştır. Bu amacı gerçekleştirmeye dönük düzenlemeler şunlardır;
· Unvanların haksız kullanılmaması:
3568 sayılı kanunun 3. maddesine göre; kanunen kullanmaya yetkisi olamayanlar tarafından serbest muhasebeci, serbest muhasebeci mali müşavir ve yeminli mali müşavir unvanlarının veya bu unvan veya kavramlara karışacak veya onlara benzer her türlü unvan, ibare veya remizlerin kullanılması yasaktır.
· Meslek mensubu olabilmenin genel şartları:
Kanunun 4. maddesinde meslek mensubu olabilmenin genel şartları sayılmıştır. Aşağıda açıklanan şartlardan birinin mevcut olmaması durumunda meslek mensubu olmak mümkün değildir. Bu şartlar şunlardır;
a-T.C. vatandaşı olmak,
b-Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olmak,
c-Kamu haklarından mahrum bulunmamak,
d-Ceza veya disiplin soruşturması sonucunda memuriyetten çıkarılmış olmamak,
e-Meslek şeref ve haysiyetine uymayan durumları olamamak. Taksirli suçlar hariç olmak üzere, affa uğramış olsalar dahi ağır hapis veya 5 yıldan fazla hapis cezası almamış olmak. Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma ve dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma veya devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından dolayı hüküm giymiş bulunmamak.
· Yemin:
Yeminli Mali Müşavirlik mesleğine kabul edilenler, görevlerine fiilen başlamadan önce Asliye Ticaret Mahkemesinde “Yeminli Mali Müşavirlik mesleginin, bir kamu hizmeti oldugunu bilerek, T.C. kanunlarina, meslek kuralari ve meslek ahlakina uyacagima, meslegimi tam bir bagimsizlik, tarafsizlik ve dürüstlük içinde yapacagima, üzerime aldigim işleri dikkat ve özenle yapacagima, namusum ve şerefim üzerine yemin ederim.” diyerek yemin eder (madde 11).
· Tasdik ve tasdikten doğan sorumluluk:
Kanunun 12. maddesine göre Yeminli Mali Müşavirler gerçek veya tüzel kişilerin veya bunların teşebbüs ve işletmelerinin mali tablolarını veya beyannamelerini mevzuat hükümlerine, muhasebe prensiplerine ve muhasebe standartlarına uygunluğunu tasdik ederler. Ayrıca hesapların denetim standartlarına göre incelendiğini tasdik ederler. Yeminli Mali Müşavirler yaptıkları tasdikin doğruluğundan sorumludurlar. Yaptıkları tasdikin doğru olmaması halinde, tasdikin kapsamı ile sınırlı olmak üzere, zıyaa uğratılan vergilerden ve kesilecek cezalardan mükellefle birlikte müştereken ve müteselsilen sorumlu olurlar.
· Meslekle ilgili konularda çalıştırılamayacak olanlar:
Meslek mensupları kişisel veya ortak bürolarında mesleği yasaklananları çalıştıramayacakları gibi bunlarla her ne şekilde olursa olsun meslekleri ile ilgili işbirliği yapamazlar (madde 13).
· Meslek sırları:
Kanunun 43. maddesinde meslek sırları açıklanmıştır. Meslek mensupları ve bunların yanlarında çalışanlar, işleri dolayısıyla öğrendikleri bilgi ve sırları ifşa edemezler, çeşitli kanunlarla muhbirlere tanınan hak ve menfaatlerden faydalanamazlar. Ancak suç teşkil eden hallerin yetkili mercilere duyurulması mecburidir. Tanıklık sırrın ifşası sayılmaz.
· Reklam yasağı:
Meslek mensupları iş elde etmek için reklam sayılabilecek faaliyetlerde bulunamazlar. Tabela veya basılı kağıtlarında ruhsatname ile belirlenen mesleki unvanları dışında başka sıfat kullanamazlar (madde 44).
· Yasaklar:
Madde 45’e göre Serbest Muhasebeciler, Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler bu unvanlariyla, Yeminli Mali Müşavirler de unvan ve tasdik yetkileriyle kanunun 2.maddesinde sayili işlerin yürütülmesi sirasinda gerçek ve tüzel kişilere tabi ve onlarin işlerine bagli olarak hizmet akdi ile çalişamazlar, ticari faaliyette bulunamazlar, meslekle ve meslek onuru ile bagdaşmayan işlerle ugraşamazlar.
· Ücret:
Tarifedeki asgari miktar altinda iş kabulü yasak olup, aksine hareket disiplin cezasini gerektirir(madde 46).
· Disiplin suçlari:
Kanunun 48. maddesinde disiplin cezalari açiklanmiştir. Ilgili maddeye göre disiplin cezalari; uyarma, kinama, geçici olarak mesleki faaliyetten alikoyma, yeminli sifatini kaldirma ve meslekten çikarmadir. Meslegin vakar ve onuruna aykiri fiil ve harekette bulunanlarla; görevlerini yapmayan veya kusurlu olarak yerine getiren veya görevinin gerektirdigi güveni sarsici harekette bulunan meslek mensubu hakkinda, muhasebe ve müşavirlik hizmetlerinin geregi gibi yürütülmesi maksadi ile durumun niteligine ve agirlik derecesine göre yukaridaki disiplin cezalari uygulanir. Örnegin mesleki kurallara, meslegin vakar ve onuruna aykiri fiil ve hareketlerde bulunmak ve görevin gerektirdigi güveni sarsici hareketlerde bulunmak uyarma cezasini gerektirecek davraniştir. Bu durumda meslek mensubuna meslegin icrasinda daha dikkatli olmasi gerektigi yazi ile bildirilir. Eger meslek mensubu işi dolayisiyla ögrenmiş oldugu mesleki sirlari ifşa ettigi mahkeme karari ile sabit olursa, meslekten çikarma cezasi uygulanir ve meslek mensubunun ruhsatnamesi geri alinarak bir daha meslegi icra etmesine izin verilmez.