Linux Nedİr ?
1. LINUX NEDİR ?
1.1 Linux Tarihçe
Linux, UNIX benzeri, serbestçe dağıtılabilen , çok kullanıcılı, çok görevli ve güçlü bir işletim sistemidir. Linux'un kalbi olan kernel (çekirdek), başta Linus Torvalds olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki yüzlerce programcı tarafından ortak geliştirilmiştir. Linux sadece Intel değil, Sparc, Alpha, Macintosh platformlarında da çalışabilir. Çok az donanım ihtiyacı olduğu için evinizde Linux'u rahatlıkla kurabilir ve kullanabilirsiniz.
Linux işletim sisteminin her aşaması açık olarak internet üzerinde yayınlanmakta, dünyanın dört bir yanında kullanıcılar tarafından test edilmekte, hataları ve eksiklikleri tespit edilerek düzeltilmekte ve geliştirilmektedir. Bu açıklık Linux’un en büyük avantajlarından biridir.
Linux, Andy Tannenbaum tarafından geliştirilmiş olan Minix işletim sistemine dayanmaktadır. Linux Torvalds boş zamanlarında Minix’den daha iyi bir Minix işletim sistemi yaratmak düşüncesiyle 1991 Ağustos sonlarında ilk çalışan Linux çekirdeğini oluşturdu. 5 Ekim 1991 tarihinde 0.02 sürümü Linux ilk defa tanıtıldı. Linux, comp.os.minix haber grubuna gönderdiği yazıda yeni bir işletim sistemi geliştirmekte olduğunu ve ilgilenen herkesin yardımını beklediğini yazmıştı. İşletim sisteminin çekirdeği için verilen numaralar kısa sürede bir standart kazandı. a.x.y şeklinde belirtilen çekirdek türevlerinde y bulunulan seviyeyi, x gelişim aşamasını göstermektedir. Tek sayılı x’ler geliştirme aşamalarını çift sayılı x’ler ise güvenilir Linux çekirdeklerini göstermektedir. a ise değişik Linux sürümlerini belirtir. Bu yazının hazırlandığı Ağustos 1997 içerisinde en son güvenilir (kararlı) Linux çekirdeği 2.0.30, en son gelişim aşamasındaki çekirdek ise 2.1.47’dir.
1.2 Linux’un Desteklediği Donanımlar
Linux'un donanımdan sonuna kadar faydalanması neticesinde son derece düşük donanım maliyeti vardır. Desteklediği kartlar piyasada her an bulunabilir cinstendir.
En düşük donanım ihtiyacı 386 SX/16 işlemci ve 4Mb RAMEn az 150 Mb boş disk bölümü ve bir takas bölümü.
Kullanılabilir donanım ihtiyacı; Bir Pentium işlemci 32Mb RAM, 1.5 GB boş sabit disk alanı ve bir takas alanı; iyi bir grafik ekran görüntüsü alabilmek için en az 1 ya da 2Mb bellekli ekran kartı, fare (PS/2, Microsoft, Mouseman).
CPU (MİB - Merkezi İşlem Birimi)
386 ve üzeri Intel uyumlu tüm işlemciler (386, 486, Pentium, PentiumII, Pentium Pro, Celeron ve türevleri) ile değişik üreticilerin dağıttığı Intel uyumlu işlemcilerde (AMD, Cyrix) Linux sorunsuz olarak çalışabilir. Amiga'larda kullanılan Motorola işlemcilerde de (68020, 68030, 68040 ve 68060) Linux çalışabiliyor. Bunların yanında daha gelişmiş sayılan DEC Alpha, SPARC, StrongARM, MIPS, HP PA-RISC ve PowerPC (Macintosh'larda kullanılan) işlemcilerde de Linux kurulmuştur.
Mimari
ISA, EISA, VESA ve MCA (IBM PS/2'lerde kullanılan Micro Channel Architecture) mimarilerindeki anakartlar desteklenir. Yerel veri yollarından VLB ve PCI da Linux ile sorun çıkartmadan çalışacaklardır.
Bellek
4 GB'a kadar RAM desteklenmektedir.
Sabit disk
EIDE ve IDE diskler ile MFM ve RLL'e sahip 8 ve 16 bitlik sabit disk denetleyicileri Linux tarafından desteklenir. Benzer şekilde SCSI denetleyicisi desteklenen (Advansys, Adaptec AHA 1542, 1522, 1740, 27xx ve 29xx gibi) tüm SCSI sabit disk ve CD-ROM'larla Linux altında çalışabilirsiniz. CD-ROM aygıtlarından Matsushita/Panasonic, Mitsumu, Sony, Soundblaster, Toshiba ve ATAPI gibi türler de desteklenenler arasındadır.
Ekran
Metin ekranlarda SVGA, VGA, EGA, CGA veya Hercules kartlar ile X Window grafik ekranı altında S3, ATI Mach8/32/64, Trident, ET3000/4000, Paradise, Cirrus Logic gibi kartlar desteklenir.
Ağ kartları
Onlarca tip ethernet kartı desteklenir ve halen bu liste gittikçe artmaktadır. 3COM, WaveLAN, Western Digital, D-Link, Intel, DEC, HP, AMD, Zenith firmalarının ürettiği kartların çok büyük bir çoğunluğu tanınabilir. Genellikle en sık kullanılan ethernet kartları NE2000 ve 3COM uyumlulardır.
16450 ve 16550 UART tabanlı seri kartlar ve tüm asenkron modemler Linux altında çalışır. Internal (makinanın içine takılan) veya external (makinanın dışında duran) modemler ile Linux yardımıyla Internet'e bağlanabilirsiniz. Winmodem'leri Linux ile birlikte kullanamazsınız. ISA modemler Linux ile sorunsuzca çalışır.
Ses Kartları
Linux, SoundBlaster, ProAudio Spectrum, Gravis Ultrasound, AWE 32/64, Sound Blaster Live gibi en son çıkmış ses kartlarını destekler.
Yazıcılar
Linux'un yazıcı desteği nispeten kısıtlıdır. Windows uyumlu olduğu söylenen birtakım yazıcılar Linux altında çalışmazlar. Aslında temel bir kural olarak şunu belirtebiliriz ki paralel veya seri porta takılan her yazıcı ve çizici, sürücüsü olduğu sürece Linux tarafından desteklenir. Hatta bir yerel ağ üzerinden bu yazıcılar birden çok makinaya paylaştırılabilir.
Fare
Linux, Microsoft, Mousesystems ve Logitech serial mouse, ATI XL, Logitech ve Microsoft busmouse ile PS/2 mouse desteklenir.
Linux, başta IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarlar olmak üzere Apple, Atari ve Amiga gibi 68000 tabanlı bilgisayarlar üzerinde, Sun Sparc işlemcili iş istasyonları, Alpha işlemcili kişisel bilgisayarlar, MIPS, PowerPC, HP PA-RISC ve ARM mimarilerinde çalışmaktadır.
IBM uyumlu kişisel bilgisayarlar üzerinde 80386 ve üzeri değişik üreticilerin işlemcileri ile sorunsuz olarak çalışmaktadır. 80286 ve 8086 işlemcili bilgisayarlar için sınırlı kabiliyette Linux uygulamaları mevcuttur.
PCI, VESA, ISA, ve MCA mimarilerinde her türlü anakartı desteklemektedir.
Teorik olarak 4 Gbyte’a kadar RAM desteklenmektedir.
AT uyumlu diskler (IDE, EIDE ve 16 bitlik MFM, RLL veya ESDI) desteklenmektedir. Kontrol kartına uyumlu destek bulunduğu sürece SCSI diskler ve diğer cihazlar desteklenmektedir.
IDE-ATABI CD-ROM sürücüleri, ve bazı özel CD-ROM kontrol kartları desteklenmektedir.
Metin ekranlarda CGA, EGA, VGA, Hercules veya uyumlu kartlar desteklenmektedir. X Window ortamında genel VGA ve SVGA uyumlu kartlar ve S3, ET4000, 8514/A, ATI MACH8, ATI MACH32 gibi birçok görüntü kartı desteklenmektedir.
Birçok 10 ve 100 Mbit ethernet kartı, ISDN, ATM, FDDI, SLIP, CSLIP, PPP desteği verilmektedir.
Başta SoundBlaster, Gravis Ultrasonud olmak üzere birçok ses kartı desteklenmektedir.
1.3 LINUX’un Desteklemediği Donanımlar
Birtakım donanım firmaları sadece windpws tabanlı ve uyumlu donanım parçaları üretmeleri ve yazılım firmalarının da bu işletim sistemini destekleyen sürücüleri çıkartamaması nedeniyle Linux altında bazı çalışmayan ürünler bulunmaktadır.bunlar:
Tüm HP Deskjet 820xx serisi ve sadece windows uyumlu yazıcılar.
Multiwave Innovation CommWave V.34 modem
US Robotics WinModem serisi ve tüm HCF modemler
US Robotics Sğortster Voice/Fax modem (X’ model 1785 internal PnP)
Boca modem (model M3361)
Boca Research 28.8 dahili modem (model MV34AI)
Zoltrix 33.6 Win HSP Voice/Speaker Phone modem
Motorola ModemSURFR dahili 56K
Compaq 192 PCMCIA modem/serial kartı
New Media Winsurfer PCMCIA mode/serial kartı
Sharp JX-9210 yazıcısı
1.4 LINUX’un En Önemli Özellikleri
Linux’un en önemli özelliklerini açıklayabilmek için Linux’un temel parçalarını ve bunların özelliklerini verelim.
Çekirdek
Linux’un çekirdeği bir bakıma sistemin beyni sayılabilir. Aslında çekirdeğin adı Linux’tur. Bütün versiyonları aynı çekirdeği kullanır. Değişenler dosya ve dizin yapısı, dağıtıma giren belgeler, paketler, dağıtımın fiyatı ve dağıtımın hedeflediği kullanıcılardır.
Çekirdek, sistemin düzgün çalışmasından, bilgisayar kaynaklarının düzenlenmesinden, kullanıcıların görevlerinin sırasıyla yapılmasından, bellek denetiminden, yan birimlerin (CD-ROM, teyp, disket sürücü vb.) çalışmasından ve benzeri işlemlerden sorumludur. Programlar, çekirdek içindeki “system call”lar (sistem çağrıları) yardımıyla birbiriyle haberleşirler. Çekirdeği oluşturan sistem çağrılarından kullanıcılarda yararlanabilir. Böylece bir CD, ethernet kartı ya da disk üzerindeki bir dosyaya erişim mümkün olur.
Linux’ta sistemin temel yönetimi çekirdek tarafından yapılır.
Birden Çok Kullanıcı
Linux, birden çok kullanıcıyı desteklemek için yazılmış ve ona göre programlanmıştır. Birden çok kullanıcı tarafından aynı kaynaklar paylaşıldığı için zamandan ve paradan tasarruf edilir.
Birden Çok Görevin Aynı Anda Yapılması
Linux, birden çok görevin aynı anda yapılmasına olanak veren bir sistemdir. Siz bir klavyaeye bastığınız zaman yapılan işlem ile makineye uzaktan bağlanan bir başka kullanıcının işlemleri birbirinden bağımsız çalışır. Aynı anda arka planda örneğin bir web sayfasını sunan programlar olabilir, ya da bir başkası ftp isteğinde bulunabilir. Diyebiliriz ki Linux çokgörevli bir işletim sistemidir.
Kararlılık
Linux, 1.0 sürümünün Internet sitelerine konulduğu 14 Mart 1994 yılından beri beta denemelrini geçmiş ve kararlı bir yapıya bürünmüştür. Çekirdekte halan hatalar vardır ve üzerine yeni kodlar eklendikçe bu hataların yenilerinin gelmesi kaçınılmazdır. Ancak Linux açık bir şekilde geliştiğinden sürekli bir kontrol altındadır. Çekirdeğin iki farklı sürümüde internette dağıtılır. Örnek olarak 1.2.13 kararlı bir çekirdek sürümüdür. 1.3.56 ise halen üzerinde geliştirme yapılıyor ve test ediliyor anl----- gelir. Çekirdek sürümünün ortasındaki rakam tek ise bu çekirdek deneyseldir. Hala test aşamalarından geçmekte ve üzerinde sürekli yeni kod yazılıyor demektir. Çift olması durumu ise bu çekirdeğin kullanılabilir ve çok büyük ihtimalle kararlı olduğu anl----- gelecektir.
Linux’un kararlı bir işletim sistemi olmasının en büyük kanıtı, Internet üzerindekullanıldığı alanların genişliği ve bu konudaki yönetici memnuyetleridir.
Çok İşlemci Desteği
SMP (symmetric multi processor - simetrik çok işlemci) desteği Linux’ta Intel ve SPARC platformlarında mevcuttur. Sürüm numarası 2.0 ile başlayan çekirdekler açılırken sistemde kaç tane işlemci olduğunu bulur ve buna göre kendini ayarlar. Linux ile 16 işlemciye kadar olan sistemler doğrudan desteklenebilir.
Linux ve Ağ Teknolojileri
Linux üç değişik şekilde ağa bağlanabilir: broadcast (örneğin ethernet), Token Ring (örneğin FDDI) veya noktadan noktaya (örneğin modemle PTT) bağlantı.
Linux, doğrudan doğruya internete bağlanabilmesi için TCP/IP desteği ile gelir. TCP/IP nin yanında NetBEUI, Samba (windows makinelerinin birbiriyle konuşmak için kullandıkları protokol), Appletalk (Macintosh makinelerin kullandığı protokol) gibi protokoller de desteklenir. Daha za kullanılan ama Linux’un desteklediği protokoller arasında Ipv6, AX.25, X.25, IPX ve Netrom bulunur. Linux, geniş bir ağ desteği ve protokol ailesi ile birlikte gelmektedir.
Güvenlik Meanizması
Linux, 386 ve üstü işlemcilerde korumalı kipte çalışır. Çalışan programlar arasında bir koruma vardır. Bu koruma yardımıyla bir program özel şartlar olmadıkça diğer programların çalışmasını engelleyemez. Çok kullanıcılı bir sistem için bu çok önemlidir. Benzer şekilde herhangi bir kullanıcı istediği gibi bir program yazıp sistemin kapanmasını veya çalışamaz hale gelmesine neden olamaz. Kullanıcıların dosya ve dizinleri basit bir koruma mekanizması kullanılarak diğer kullanıcıların görmesini engelleyecek şekilde saklanabilir. Linux, geniş güvenlik mekanizması içerir.
Linux ve çekirdek bunların yanında aşağıdaki özelliklere de sahiptir:
Birden fazla programın çalışması halinde bellekte bu programların sadece bir tanesi tutulur. Böylece bellekten tasarruf sağlanır.
Çalıştırılabilir bir program, belleğin tamamından büyük olabilir. Bu durumda programın sadece o an kullanılan bölümleri belleğe alınır ve çalıştırılır. Böylece bellek kısıtlaması programın çalışmasına engel teşkil etmez.
Disk alanı yadımıyla belleğin yetmediği durumlarda fazla veri diske yazılır. Bu bölüme takas alanı (swap space) denir. Her biri en çok 2Gb tutan 16 tane takas alanı açılabilir.
Paylaşılan kütüphaneler dinamik veya statik olabilir. Yani bir kütüphane aynı anda birden çok program tarafından yüklenebilir (dinamik), veya bir programın içine gömülebilir (statik). Linux’un çekirdeği büyük oranda POSIX , System V ve BSD standartlarıyla uyumludur. Pek çok klavye tipini destekler.
Aynı anda birden çok sanal ekranı destekler. Konsolda oturuken birden fazla (en çok 64) giriş yapabilirsiniz.
Minix, Xenix, FAT, VFAT, FAT^’, HPFS (OS/2’nin kullandığı dosya sistemi), HFS (macintosh’un kullandığı dosya sistemi) gibi dosya sistemleri desteklenir. Kendisine ait olan en hızlı ext2 dosya sistemi 4TB’a kadar bilgiyi adresleyebilir ve 255 karaktere kadar dosya isimlerini gösterebilir.
Joilet ve ISO9660 standartlarında yazılan CD-ROM’ları okuyabilir.
1.5 Linux’un Genel Kullanım Amaçları
Linux işletim sistemi özel kullanım başta olmak üzere birçok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır.
1.5.1 Kişisel Kullanım
Linux evinde veya işinde UNIX işletim sistemi altında çalışmak isteyenler için ideal bir platformdur. Linux altında yer alan uygulamalar giderek sıradan bir kullanıcı için bile bu işletim sisteminin ilgili çekici hale getirmektir. Gelişimleri henüz tamamlanmamış olmasına rağmen, herhangi bir kişisel bilgisayardan beklenebilecek yazı editörleri, hesap cetvelleri, çizim yazılımları, veri tabanları birçok ihtiyaca cevap verecek düzeye gelmiştir.
1.5.2 Internet Sunucusu
Linux doğrudan TCP/IP desteğiyle gelmektedir. Bu yönüyle TCP/IP temelli bilgisayar ağlarında hem istemci hem de sunucu olarak yaygın kullanım bulmuştur. Üzerinde hali hazırda bulunana servislerin çeşitliliği, yeni çıkan servislere hızlı ayak uydurması, kolay konfigüre edilebilmesi ve özellikle de düşük maliyeti sebebiyle yaygın olarak internet servislerinin verilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Zamanla verdiği ağ servisleri başka protokollere destek verecek şekilde genişletilmiştir. Şu anda Linux; WWW sunucu, DNS sunucu, NFS sunucu, NIS sunucu, X Window sunucu, BOOTP sunucu, SMTP sunucu, FTP sunucu, LIST sunucu, NEWS sunucu gibi yaygın TCP/IP servislerinin yanı sıra NOVELL sunucu, SAMBA sunucu (Windows 3.1, Windows 95; Windows NT ve WfW için disk ve yazıcı servisi), APPLE TALK sunucu (MacOS kullanan APPLE makineler için disk ve yazıcı servisi) verebilmektedir.
1.5.3 Ağ Elemanı
Linux, yazılım desteği ile birçok ağ elemanının yerine geçebilecek bir alternatif olarak kullanılabilmektedir. Birden fazla ağın birbirine bağlanması amacı ile bir yönlendirici (router) olarak da kullanılabilmektedir. Özellikle farklı protokoller arası bir geçiş elemanı olarak yaygın şekilde Linux’den yararlanılmaktadır. Ayrıca yönlendirici olarak kullanıldığında kolaylıkla güvenlik amacıyla firewall (alev duvarı) olarak konfigüre edilebilmektedir. Ayrıca bir ağ üzerinde bulunan iki segmanın trafiğini birbirinden ayıran bir köprü (bridge) olarak hizmet verebilmektedir. Birçok kurumda bir veya daha çok modemin bağlanması amacıyla bir terminal sunucu olarak Linux kullanılmaktadır.
1.5.4 Internet Haberleşmesi
Linux ile modem yardımıyla bağlandığınız sağlayıcının size sunduğu olanakların tamamını Linux ile kullanabilirsiniz. Linux kolay yapılandırılabilen, yeni çıkan servislere hızlı ayak uyduran, ucuz ve güvenli bir işletim sistemi olduğundan, yaygın olarak internet haberleşmesinde kullanım bulmuştur. Linux’ta çalışan Apache web sunucusu, dünya üzerindeki web servislerinin %57’sinde kullanılıyor. Tüm web sunucularının %10’unun Linux üzerinde çalıştığı tahmin ediliyor.
1.5.5 Yazılım Geliştirme
Linux geniş yazılım arşivi ve kütüphanesi ile birlikte sunuluyor. C, c++, Java, Ada, Fortran, Pascal, Lips, Scheme, Tcl/Tk başta olmak üzere hemen her programlama dilinin yorumlayıcı ve derleyicisini bulabilirsiniz. derleyicilerin yanı sıra daha kolay yazılım geliştirmeye olanak kılan hata ayıklayıcılar (debuggers), otomatik yapılandırma yazılımları (configure) ve programın performansını denetleyen paketler (gprof) bulunur. Gcc C derleyicisinin 100’den fazla seçeneyi var ve programcıya rahat bir programlama ortamı sunar.
Grafik tabanlı Tcl/Tk programlama dili; menüleri, pencereleri kolyca yaratmanızı sağlıyor. C tabanlı Xforms, Qt ve Gtk kütüphaneleri X Window altında hızlı grafik programlama için kullanılabilir. KDE Qt ile, X-ISP Xforms ile, GNOME pencere denetleyicisi ise Gtk kütüphanesi ile yazılmıştır.
Unıx/Linux makineler için geliştirilen yazılımlar genellikle çalıştırılabilir halde dağıtılmaz, kaynak kodları ile birlikte verilir. Bumları internetten indirdikten sonra açmalı ve uygun derleyicilerle derlemelisiniz.
1.6 LINUX’un Yazılım Özellikleri
1.6.1 Temel Komutlar
Daha önce UNIX tabanlı bir işletim sisteminde çalışanlar için Linux, öğrenilmesi çok kolay bir sistem olacaktır. Standart bir UNIX sisteminde yer alan hemen hemen tüm komutlar, Linux’a taşınmıştır. Onlarca çeşit kabuğun yanı sıra, sed, awk gibi programcının işini kolaylaştıran diller, ls, less, finger gibi temel her türlü komut, Linux’ta vardır.
Ağ ve İnternet uygulamaları için elm ve pine (Pine Is Not Elm
yanında metin editörleri olarak vi, vim (vi’ın daha gelişmiş sürümü), pico ve joe sayılabilir. Editörlerden, bizde fazla bilinmeyen Emacs da Linux altında denemeye değer programlardandır. Kelime işlem programlarından troff, groff (GNU troff) ve daha modern metim işleme yazılımlarından TeX ve LaTeX sayılabilir.
Bazı program isimlerinin (GNU-tar, GNU-bash gibi) başında görebileceğiniz GNU (GNU is not UNIX), Linux için de yazılım ve programlar üreten bir kuruluştur. GNU, lisansını ve yazarını korumak koşuluyla programları kaynak koduyla birlikte Linux kullanıcılarına dağıtır. GNU bash ve tcsh, Linux altında en çok rağbet edilen iki kabuk ismidir. Diğer kabuklar arasınde zsh, ash, ksh ve csh sayılabilir.
1.6.2 Uygulama Programları
Doğru seçilmiş bir donanım üzerine kurulan bir Linux makinesi, hemen her tür çoklu ortam (multimedia) uygulamalarını rahatlıkla çalıştırabilir. En az pentium tabanlı, 32 Mbyte RAM ve 2 GB sabit diske sahip makine yardımıyla ticari olarak satılan çoklu ortam uygulamaları kullanılabilir. Linux, hemen her türlü ses kartını desteklediğinden ses dosyalarının, workman ve cdplayer gibi programlar yardımıyla kolayca çalınması mümkün olur. MIDI editörleri ve bir sentezleyici ile kendi müzik stüdyonuzu kurabilirsiniz.
Mühendislik yazılımları arasında gnuplot (grafiksel veri analiz yazılımı), xspread ve xfractint (fraktal yaratma programı) sayılabilir.
Ayrıca Doom, Quake, Abuse, Xtetris, FreeCiv, Imaze vb. onlarca oyun Linux’da oynanabilir.
1.6.3 Grafik Arabirimi (X Window Arabirimi)
Linux işletim sistemi altında X Window sistemiyle Windows altındaki gibi grafik arabirimiyle birlikte çalışabilinir. Windows ile uğraşan herkes X Window’a geçebilir. X ile ekranda aynı anda birden fazla pencere açılabilir (20 kadar pencere denetleyicisi vardır), fare yardımıyla birden fazla uygulama aynı anda kontrol edilebilir.
Pek çok uygulamanın (özellikle internet tabanlı) X üzerinde çalışan sürümleri vardır. Bu sayede metin tabanlı ekrana (vt100) dönmeden her işinizi X yardımıyla tamamlayabilme şansınız olur. Bu sayede Linux bir iş istasyonu görünümüne ve kullanışlılığına sahip olacaktır.
X pencere denetleyici (Window Manager-wm) kullanıcı ile X arasında bekler ve klavyeyle fareden emirleri ekranda yerine getirir. Bu emirler, pencerelerin açılması, kapatılması ve yerlerinin değiştirilmesi gibi komutlardır. Sıkça kullanılan pencere denetleyicileri fvwm, twm ve olwm’dir.
1.7 Linux ve Diğer İşletim Sistemleri
Linux işletim sistemi, diğer sistemler ile birlikte aynı sabit diski paylaşabilir. UNIX’i öğrenmek için kesinlikle en kolay ve ucuz olan yol olan Linux, diğer işletim sistemlerine karşı her zaman güçlü bir alternatif olmaktadır. İnternet servis sağlayıcılarının büyük çoğunluğu Linux kullanmakta, internet bağlantılarını, e-posta ve haber grubu alışverişini Linux sayesinde yapmaktadır.
Genelde kişisel bilgisayar satın alındığında üzerinde MS-DOS veya türevi bir işletim sistemi yüklenmiş olur. Fakat MS-DOS arabirimi programlanırken ileriyi düşünmeyen programcılar, bu işletim sistemine Linux’te olan bazı hayati özellikleri kazandıramamışlardır. MS-DOS, çok kullanıcılı bir sistem değildir ve aynı birden çok işi yapamaz. Fakat Linux bu özelliklere sahiptir.
Tüm bu olumsuzluklara rağmen yine de MS-DOS kullanılmak isteniyorsa; ücretsiz dağıtılan MS-DOS ve Windows emülatörü yardımıyla MS-DOS altında çalışan programların hemen hepsi Linux’la da çalışabilir. WinWord 2.0, sysinfo, Civilization ve Qbasic Linux altında sorunsuz çalışan MS-DOS/Windows programlarından birkaçıdır.
Profesyonel bir yatırım sayılabilecek Windows NT’nin çok görevlilik ve hafızayı mükemmel kullanma gibi özellikleri vardır. Buna karşılık fiyatı oldukça yüksektir ve çalışmak için gayet yüksek standartlı bir makine ister. IBM firmasının geliştirdiği OS/2 de NT2ye benzer şekilde çok görevli işletim sistemi olup fiyat/performans oranı açısından makul sayılabilecek bir işletim sistemi olarak göze çarpar.
İnternet’in kendisi UNIX tabanlı olduğu için Linux bu alanda yukarıda adı geçen sistemlerden daha avantajlı bir duruma gelir. Dağıtımı tek firma ile sabit olmadığı için değiştirme aşamasında dünyanın dört bir yanından katkı ve destek gelir. UNIX’e belirli bir standart getirilmesi için yapılan çalışmalara uyan Linux, POSIX standardı destekler.
Mandrake, RedHat, Caldera gibi çeşitli Linux sürümleri de piyasada satılmakta, çok zengin bir doküman ve arşiv kaynağı ile kullanıcılara sunulmaktadır. 8086 tabanlı işlemciler üzerinde kurulabilen ve İnternet üzerinde bedava dağıtılan diğer işletim sistemlerinden birisi FreeBSD’dir. FreeBSD, bir grup programcı tarafından BSD standardını 8086 bilgisayarlara taşımak üzere geliştirilmiştir ve Linux ile büyük benzerlikleri bulunur.
1.8 Linux Avantaj ve Dezavantajları
Pek çok insan, “Neden Linux?” diye sorabilir. Belki de cevap önce kullanıcının kendini tanıması ile bulunabilir. Değişik yerlerde Linux kullanılması ve bunun sonuçları hakkında gözlemlediklerimizin ışığı altında çok kabaca:
Eğer,
Bilgisayarla ilişkiniz belirli paket programlara dayanıyorsa, bilgisayar kullanmak için bilgisayar konusunda bilgi sahibi olmanız gerektiğine inanmıyorsanız, bilgisayar ile uğraşmak hoşunuza gitmiyorsa, sorunlarınızı kendi başınıza çözmeyi denemekten hoşlanmıyorsanız, bir sorun çıktığında para vererek de olsa bu sorununuzu birisi aracılığı ile çözmek istiyorsanız Linux kesinlikle size göre değil.
Ama eğer,
Bilgisayarla ilgilenmekten hoşlanıyorsanız, bilgisayarda çıkan problemlerle uğraşmak hoşunuza gidiyorsa, diğer işletim sistemlerinin sizi sıktığına ve sınırladığına inanıyorsanız, donanımınızdan daha çok performans istiyorsanız, UNIX işletim sistemi ile çalışmayı seviyorsanız
Linux size göre olabilir.
1.8.1 Avantajları
UNIX işletim sistemine sahip bir bilgisayar kullanmak istiyorsanız ve bu işletim sisteminde platforma bağımlı bir yazılım kullanmıyorsanız, Linux ideal bir çözümdür.
Linux ücretsizdir. Sadece işletim sisteminin maliyeti açısından değil, verdiği performans için ihtiyaç duyduğu donanım açısından da çok ucuzdur. Üstüne üstlük çok kullanılan ve bol yedek parçası bulunan bir platform altında çalıştığı için belirli bir Linux sisteminin performansını artırmak için yapılması gereken yatırım başka bir UNIX iş istasyonunu aynı oranda geliştirmek için gereken yatırıma göre çok düşüktür. Herhangi bir Sun bilgisayarın hafızasını iki katına çıkarmak için harcanacak para ile bir Linux-PC’nin hafızasını iki katına çıkarmak için harcanması gereken parayı kıyaslamayı deneyin. Fakat şirketler bazında Linux’un bedava bir işletim sistemi olması genelde gözardı edilir.
Bir Linux makine bu sayede sadece işletim sistemi açısından değil donanım olarak da ucuza gelmektedir.
Linux hızla gelişmektedir. Bu gelişimin en büyük yararı, eksikliklerin kullanıcıların talepleri ve çabaları sonucunda hızla giderilmesidir. Linux diğer tüm işletim sistemlerine belirli bir donanım için daha hızlı destek verebilmektedir.
Linux çok değişik donanımlar ve servisler için özel olarak hazırlanır. İşletim sisteminin temelini oluşturan çekirdek kullanıcı tarafından da derlenebildiği için, bu derleme sırasında sadece kullanım amacına yönelik alt programlarla donatılır. Bu genel olarak daha sistemin performansını artırmaktır. (Örnek olarak SCSI donanımınız yoksa çekirdeğinizde SCSI ile ilgili alt programlara yer vermezsiniz)
1.8.2 Dezavantajları
Linux’un serbestçe dağıtılıyor olması bir çok kişinin bu işletim sistemine güvenmemesine yol açmıştır. “Ciddi olsa, bedava olmazdı !” kanısı oldukça yaygındır.
Linux’un sürekli değişiyor olması en büyük dezavantajlarından biridir. Henüz tüm ihtiyaçlara cevap vermemesi, gelişimin bazı aşamalarında topyekün değişiklik yapılması, gelişimi takip etmek için bazen sürekli yenileme yapılması birçok kullanıcının bu işletim sistemine güvenmemesine yol açmaktadır.
Diğer işletim sistemlerinde olan teknik destek, dağıtım ve dökümantasyon alanlarında eksiklikleri vardır. Bu konudaki eksikleri gidermek için çeşitli gönüllü kuruluşlar, kullanıcı grupları oluşmuştur. Zamanla Linux teknik desteği ticari bir konu olarak ortaya çıkmıştır. Şu anda tüm dünyada Linux çözümleri konusunda teknik destek veren danışmanlar bulunmaktadır. Bu kişiler ve kutumlar hakkında ayrıntılı bilgiyi Consultants-HOWTO dökümanında bulabilirsiniz.
Linux işletim sistemini geliştirenlerin ticari kaygılar gütmemeleri bazı ticari yazılımların Linux üzerinde gelişmemesine sebep olmuştur. Linux üzerinde belirli konularda diğer işletim sistemlerinden aşağı kalmayan yazılımlar bulunmasına rağmen, belirli bazı konularda çok zayıf kalmıştır.
Linux üzerinde yer alan çözümlerin hepsi, basit kullanıcıların rahatça kullanabileceği düzeyde değildir. Bazı çözümler kullanıcıların belirli bir yazılım ve işletim sistemi bilgisine sahip olmalarını gerektirmektedir.
2. LINUX KURULUMU VE BAŞLANGIÇ
Linux hakkında ilk önemli dökümanlar yazıldığında, Linux çalıştırabilecek bilgisayarların özellikleri önemliydi. Linux 32 bitlik bir işletim sistemi olduğundan en az 80386SX işlemcilerle çalışmaktadır. 8086 ve 80286 işlemcili IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarlar Linux tarafından desteklenmemektedir. Hafıza olarak en az 4 Mbyte RAM ( yoğun işlemler için 12 veya 16) tavsiye edilmektedir. Teknik olarak 2 Mbyte ile de çalışması gerekir. Pratik olarak bugün piyasada bulunan hemen hemen her IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarda Linux çalışabilmektedir.
8 Mbyte RAM’a sahip herhangi bir 486 üzerinde hemen hemen her türlü uygulama rahatlıkla çalıştırılabilmektedir. Tabii ki daha fazla RAM ve daha hızlı işlemciler sistemin genel olarak daha hızlı çalışmasını sağlayacaktır.
Linux tarafından desteklenen donanımlar her geçen gün değişiyor. Bilgisayarınızda bulunan herhangi bir donanımın desteklenip desteklenmediğini Hardware-HOWTO dosyasından öğrenebilirsiniz.
Yine de daha önce yazılanları kısaca tekrar edersek,
Kişisel bilgisayarlarda INTEL, AMD, CYRIX şirketlerinin tüm 80386, 486, 586, 686, Pentium, PentiumPro işlemcileri
Tüm IDE, MFM, RLL sabit diskler
Çoğu SCSI sabit disk denetçileri
Çoğu Ethernet ve G/Ç kartları
Birçok VGA,SVGA,EGA,HERCULES görüntü kartları Linux tarafından desteklenmektedir.
Linux başka işletim sistemleri ile aynı sabit diskte bulunabilir. Makinanıza Linux yüklemek için mevcut işletim sisteminizi kaldırmak zorunda değilsiniz. Fakat yine de Linux yükleyebileceğiniz bir miktar alan ayırmak zorundasınız. Bir bilgisayara Linux yüklemek için bilgisayarınız üzerinde bir başka işletim sisteminin bulunmasına gerek yoktur, Linux tam anlamıyla kendi başına bir işletim sistemidir.
“Linux sabit disk üzerinde ne kadar yer kaplar?” sorusuna kesin bir cevap vermek oldukça zor, zira bu hangi yazılımları yükleyeceğinize ve ne kadar kullanıcı alanı istediğinize çok bağlıdır. Yine de kaba rakamlar vermek gerekirse, 40 Mbyte’lık bir alana çalıştırılabilir durumda ve işinizin çoğunu görebilecek bir Linux kurulabilir. Tüm paketleri yüklemeye kalktığınızda ise kabaca 250 Mbyte kadar yer kaplayacaktır.
Linux, çok çeşitli gruplar tarafından sürekli geliştirilen bir işletim sistemidir. Belirli kişiler ve topluluklar Linux için geliştirilen temel işletim sistemini ve uygulama yazılımlarını bir araya getirerek dağılımlar oluştururlar. Bir Linux dağılımı temel olarak bir makineye Linux kurmak ve o bilgisayar üzerinde Linux’la çalışmak için gerekecek tüm yazılımları ve paketleri içerir, bu yazılımların yüklenmesi için bir yükleme yazılımı sağlar.
Şu an mevcut çok çeşitli Linux dağılımları mevcuttur. Bu dağılımlar içerdikleri paketler ve yükleniş çeşitleri açısında bazı ufak tefek farklılıklar gösterseler de temelde aynı işletim sistemini yüklerler. Bir Linux dağılımı bir araya getirildiği zamandaki güncel işletim sistemini içermektedir. Örnek olarak Linux işletim sisteminin temeli olan çekirdek neredeyse her hafta yenilenerek geliştirilmektedir. Oysa dağılımlar senede ancak birkaç kere oluşturulurlar.
Linux dağılımları geleneksel olarak 3.5” lik disketler halinde hazırlanırlar. (her biri bir 3.5” lik diskete sığabilecek seri dizinler şeklinde). Her konu ile ilgili bir seri disket bulunur. (örnek olarak n serisi ağ uygulamaları için n1,n2,n3... şeklinde)
2.1 Mevcut Dağıtımlar
2.1.1 Internet
Tüm Linux dağılımları Internet üzerinde anonim FTP hizmeti ile sunulmaktadır. Ancak bireysel olarak dağıtımın tüm disketlerini bu yolla almak çok pratik olmayacaktır. Örnek olarak son slackware dağılımı 110 Mbyte civarında yer kaplamaktadır. Internet aracılığıyla dağıtım elde etmek, yerel kullanıcılarına yeni dağılımlar sunmak isteyen sistem sorumluları için ilginç bir çözüm olmaktadır.
2.1.2 NFS
Bir yerel bilgisayar ağına sahip kurumlarda paylaşılan bir disk alanı üzerinden Linux yüklemek mümkündür. Bu sayede CD-ROM veya Internet aracılığı ile elde edilen bir dağıtım kurumda ortak bir disk alanına yerleştirilir ve ağa bağlı makinalara yükleme yapılabilir.
Birçok kurumda Linux yüklemek için, geçici olarak bir Ethernet kartı takılır, bilgisayar ağ desteği veren bir şekilde açılır ve Linux disketleri bu şekilde ağ üzerinden yapılır.
2.1.3 Sabit Disk
Herhangi bir şekilde Linux dağıtımı disketleri bir sabit diske de kopyalanmış olabilir. Bu durumda mevcut sabit disk üzerindeki disketler kullanılarak da yükleme yapılabilir. Bu yöntem yine daha çok eğitim kurumlarında başka kaynaklardan elde edilmiş bir Linux dağılımını kopyalamak için kullanılır.
Bir kullanıcı makinesine Linux yüklerken tüm özelliklerini yüklemek istemeyebilir. Yüklediği yazımların bazılarının gereksiz olduğunu düşünüyorsa ileride bazı uygulamaları kaldırabilir veya sonradan gerekli gördüğü yazılımları dağıtım disketlerinden rahatlıkla ekleyebilir.
Linux sadece dağıtımlarda bulunan yazılımlara ek olarak çok çeşitli başka uygulamalar mevcuttur. (Örnek olarak Netscape hiçbir Linux dağıtımında bulunmamaktadır.) bu ek yazılımların birçoğu Internet üzerinde FTP arşivlerinde bulunmaktadır.
CD-ROM üzerindeki dağıtımlarda, dağıtımların yanısıra birçok tanınmış FTP arşivinde yer alan yazılımlar ve çeşitli dökümanlarda yer alır. Internet bağlantısı olan bir kurumda çalışmayan (veya bu tür bir kuruma erişimi bulunmayan) birisi için CD-ROM çok iyi bir çözümdür.
Internet bağlantısı bulunan (özellikle akademik) kurumlarda güncel dağıtımların Internet üzerinden aktarılması ve buradaki kullanıcılara NFS ve sabit disk üzerinde aktarılması daha pratik bir uygulamadır. Aynı kurumlar kendi çalışma alanları ile ilgili buldukları ek yazılımları da FTP arşivlerinden toparlayabilir ve kullanıcılarına bu ek yazılımları sunabilirler.
2.2 Sabit Disk Üzerinde Linux İçin Yer Açmak
Linux işletim sistemini yüklemek için sabit diskiniz üzerinde Linux için bir miktar yer ayırmak zorundasınız. Herhangi bir sabit disk bir işletim sisteminde kullanılabilmesi için ilk olarak bölümlere (partition) ayrılır. Daha sonra bu bölümler işletim sistemine uygun şekilde formatlanır. Linux işletim sistemi kendi disk formatını (ext2) kullanır. En yüksek verimi sabit disk üzerinde, kendi bölümünde, kendi disk formatı altında çalıştığı zaman verebilir. Eğer ayrı bir bölümlendirme yapılmıyorsa, tavsiye edilmese bile MS-DOS formatlı bir disk üzerinde de kurabilir (UMSDOS) ancak bu sistemin performansı diğerine göre oldukça düşük olacaktır. Bu dökümanın geriye kalan tüm kısımlarında bilgisayarınıza Linux yüklemek için sabit disk üzerinde Linux’a özgü bir bölüm ayrılacağı ve bu bölüme yükleyemeceği kabul edilecektir.
MS-DOS formatlı bir disk hiyerarşisi altına Linux kurmak için USMDOS-HOWTO dökümanından yararlanabilirisiniz. Eğer bilgisayarınızı bir süredir kullanıyorsanız, büyük bir ihtimalle sabit diskinizin tümünü kullandığınız işletim sistemi için ayırmış durumdasınız.
MS-DOS kullanıyorsanız diskinizin bir (sadece CJ veya birden fazla (C: D:..) bölüme ayrılmış durumda olabilir. MS-DOS altında bir disk üzerinde en fazla 4 bölüm olabilir. (primary partition). Eğer daha fazla bölüme ihtiyaç varsa temel bölümlerden biri genişletilmiş bir bölüm olarak ayrılır (extended partition) ve bu bölüm üzerinde mantıksal bölümler ayrılır(logical partitions).
Bilgisayarınızda birden fazla bölüm varsa bir bölümü boşaltıp bu bölümü Linux için ayırabilirsiniz. Eğer tek bölümünüz varsa, veya mevcut bölümlerinizden birini tümüyle harcamak istemiyorsanız diskinizi yeniden bölümlemeniz gerekecektir. Klasik olarak bu durumda bölmek istediğiniz bölümdeki yazılımların yedeğini almanız, daha sonra MS-DOS altında fdisk yazılımı yardımı ile söz konusu bölümü silmeniz, yeni boyutu ile yeniden yaratmanız, bu bölümü format komutu ile formatlandırmanız ve yedeğini aldığınız yazılımları yeniden yerleştirmeniz gerekecektir.
Bazı yazılımlar mevcut bölümünüzü iki parçaya ayırabilirler. Örnek olarak fips bu amaçla kullanılan bir yazılımdır. (Diskinizin üzerinde işlem yapan her yazılım az da olsa disk üzerindeki bilgilere zarar verme riski taşır. Bu tür yazılımlar ile çalışmadan önce önemli olduğunu düşündüğünüz bilgilerin yedeğini almaya özen gösterin). Ftips, defrag programı kullandıktan sonra bölümünüzü sizin belirleyeceğiniz boyutlarda 2 bölüme ayırabilir.
Eğer bilgisayarınızı yeni alıyorsanız veya yeni bir disk alıyorsanız, bu diskin tamamını veya bir bölümünü Linux için kullanabilirsiniz. Bu amaçla diskinizde sadece Linux kullanmak istemediğiniz bölümleri ayırmanız (ve gerisini boş bırakmanız) yeterlidir. Linux bölümlerinin Linux altından formatlanması gerekecektir.
Yoğun olarak Linux kullanan yerler için standart olarak dağıtımdan gelen işletim sistemini ayrı bir bölüme yüklemeleri kullanıcı alanları (/home) ve sonradan yüklenen yazılımlar (/usr/local) için ayrı bir alan ayırmaları tavsiye edilebilir. Bu sayede, işletim sistemi güncellemek son derece kolaylaşır, yeni işletim sistemi yüklerken sadece işletim sisteminin bulunduğu bölüm üzerinde işlem yapılır ve bu sayede kullanıcı alanlarının veya sonradan (dağıtım dışı) yüklenen yazılımların zarar görmeleri engellenebilir.
Her bir bölüm için ne kadar yer ayrılacağı hakkında çok şey yazılmıştır. Ne var ki yazılanların birçoğu sabit disklerin nadiren 200 Mbyte sınırını geçtiği günlerden kalmaktadır. Linux’un kaplayacağı alan, hangi paketleri kullanacağınıza çok bağlıdır. Kabaca bir disketin 2-3 Mbyte arasında yer kaplayacağını düşünerek, yüklemek istediğiniz disketleri hesaplayarak kaba bir tablo çıkartabilirsiniz. Tecrübeli bir Linux kullanıcısı hangi yazılımları kullanıp hangilerini kullanmadığını daha iyi belirleyecek durumda olacaktır. Dolayısı ile yeni bir kullanıcı ortalama olarak 200-300 Mbyte kadar bir yer ayırmak isteyecektir. Bu, günümüzün disk kapasiteleri düşünülünce o kadar büyük bir alan değildir.
Takas alanı konusunda da çok şey yazılmıştır. Birçok kaynak takas bölümü için ayırması gereken alanın gerçek hafızanın 2 katının biraz fazlası olarak kabul edilmektedir. Pratikte 10-60 Mbyte arasında bir alan fazlasıyla yeterli kalmaktadır. Ancak takas bölmeleri 128 megabytedan daha büyük olamaz. Eğer 128 megabytedan daha büyük takas alanı gerekiyorsa birden fazla takas bölmesi ayartmalısınız. Toplam 16 tane takas bölmeniz olabilir.
Takas alanı kullanırken, bir seferde daha fazla uygulama çalıştırmanızı sağlayacak şekilde Linux kullanılmayan sayfaları hafızadan diske taşır. Ancak, takas işlemi genelde yavaş olduğundan gerçek fiziksel hafızanın yerini dolduramaz. Ama çok fazla hafıza isteyen uygulamalar (X Window System gibi) eğer yeteri kadar fiziksel hafızanız yoksa takas alanına bel bağlar.
Tercih olarak 1.2 Gbyte’lık bir disk üzerinde;
Linux nedir denemek isteyen bir kişi için
Bölüm 1: DOS 1000 Mbyte
Bölüm 2: Linux 180-200 Mbyte
Bölüm 3: Linux “swap” bölümü 10-20 Mbyte
İşinde arada sırada Linux kullanan birisi için
Bölüm 1: DOS 400 Mbyte
Bölüm 2: Linux 400 Mbyte
Bölüm 3: Linux takas bölümü 32 Mbyte
Bölüm 4: DOS( DOS altında D: olarak gözükecek) 400 Mbyte
İnternet üzerinde sadece Linux kullanan bir bilgisayar için
Bölüm 1: Linux 100 Mbyte
Bölüm 2: Linux takas bölümü 60 Mbyte
Bölüm 3: Linux /usr 400 Mbyte
Bölüm 4: Linux /home 600 Mbyte
2.3 Bilgisayarın Linux ile Açılması
Bilgisayarın sabit diski üzerinde yer ayırdıktan, bir Linux dağıtımı bulduktan sonra artık Linux yüklemek için yapılması gereken, yükleme yapmanıza yardımcı olmaya yetecek şekilde bilgisayarınızı Linux altında çalıştırmaktır. Bu amaçla boot ve root disketi adı verilen iki disket kullanılması yeterlidir. Bu disketlerden boot disketi bilgisayarınız üzerindeki donanıma uygun bir Linux çekirdeği (kernel) içerir ve bilgisayarın Linux ile açılmasını sağlar, root disketi adı verilen diğeri ise makinanız Linux olarak açıldığı zaman çalıştıracağı yazılımları içeren ve Linux’un çalışması için gereken sistem programlarını içerir . Bu iki disketi,
MS-DOS altındaki sistem disketine benzetmek mümkündür.
Boot ve root disketleri, Linux dağılımı ile birlikte gelirler. Eğer bir CD-ROM dağıtımı kullanıyorsanız, büyük ihtimal disketler CD-ROM ile beraber geleceklerdir. Eğer dağıtımı Internet’ten alıyorsanız bu disketler bir disket görüntüsü olarak bulunacaklardır. Yapmanız gerek bu disket görüntülerini normal disketlere bu amaç için yazılmış bir yazılımla aktarmak ve açılış disketlerini oluşturmaktır. Bunun için RAWRITE.EXE programını kullanabilirsiniz.
Root disketi için genelde bir veya iki seçenek bulunmaktadır. Genelde kullanılan disket color.gz adını alır.
Boot disketi için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Zira boot disketi Linux çekirdeğini içermektedir. Her işletim sistemi, o işletim sistemi altında çalışacak olan bilgisayar üzerindeki donanıma erişebilmek için bazı destekler içerir. Ne var ki her donanım kendisine göre bir takım farklılıklar gösterir. Linux bilgisayarınız üzerinde bulunan birçok donanım için destek verebilir, ne var ki tüm donanım desteğini tek bir çekirdekte toplamak çekirdeğin gereksiz yere büyümesine ve hantallaşmasına neden olacaktı( Bilgisayarınızda ses kartı donanımı yoksa çekirdeğin ses kart desteğine ihtiyacınız olmayacaktır, yapılan sadece gereken destekleri ekleyerek çekirdeğin verimini artırmak demektir.)
Linux çekirdeği gerektiğinde destek verdiği donanımları destekleyecek şekilde güncellenebilir. Ancak Linux yükleyebilmek için, seçeceğiniz yükleme yöntemine göre bazı donanımlara destek vermesi gerekmektedir. Örnek vermek gerekirse, NFS üzerinden Linux yüklemek için çekirdek içerisinde mutlaka ağ (network) desteğinin olması gerekmektedir ama ses kartı desteğinin olmasına gerek yoktur. Linux yükledikten sonra derleyeceğiniz bir çekirdeğe ses kartı desteği vermesini sağlayabilirsiniz.
Bir işletim sisteminin sabit diske yüklenme aşamasında kullanıcıya sağlayacağı en büyük kolaylık, deneyimli kullanıcılar için tüm paketleri kurmadan önce sormak, Linux’u bilmeyen ve sabit diskine Linux kurmak isteyen yeni kullanıcılar için ise kurulum aşamasını mümkün olan en az soru ile bitirip daha önceden belirlenmiş birtakım paketleri otomatik olarak yüklemektir.
Çok farklı donanımların olması Linux yükleyebilmek için bir dizi boot disketinin oluşmasına neden olmuştur. Güncel bir Linux dağıtımında hangi boot disketlerinin hangi donanımlara destek verebildiğini görebilmek için ilgili dağıtımla gelen README dosyalarına bakmak gerekecektir. Şu anki Slackware dağıtımı ile gelen boot disketlerinden bazıları ;
Bare.i IDE sabit disklere, sabit disk veya IDE/ATAPI CD-ROM’lardan yükleme yapmak için
Net.i IDE sabit disklere, NFS üzerinden yükleme yapmak için.
Scsinet.s SCSI sabit disklere, NFS üzerinden yükleme yapmak için. Buna ek olarak değişik SCSI denetçileri için 25 kadar değişik boot disketi bulunmaktadır.
Xt.i Bu açılış disketinde sadece IDE ve XT sabit disk sürücüleri vardır.
Boot ve root disketlerinizi de elde ettikten sonra artık bilgisayar ilk defa Linux altında çalışmak için hazırdır. Boot disketini takarak sistemi açın, (PC’nin açılma sırasının A:,C: olmasına dikkat ediniz). Disket açılır açılmaz yaklaşık bir sayfalık bir mesaj verecek ve kullanıcıdan ek bir parametre isteyip istemediğini soracaktır.
Bu noktada çalışacak olan yeteneğe birçok ek parametre verilebilir. Eğer herşey yolunda giderse bu noktada özel bir parametre belirtmeye gerek kalmayacaktır. Boot disketi parametreleri hakkında BootPrompt-HOWTO içerisinde detaylı bilgi bulabilirsiniz. Bu aşamayı geçtikten sonra çekirdek yüklenmeye başlayacak ve bir dizi mesaj geçecektir. Bu mesajlar çekirdeğinizin bilgisayar üzerindeki donanımları tanıması ve çeşitli hizmetleri çalıştırması ile ilgili mesajlardır. Çekirdeğin donanımınızı ne şekilde tanıdığı bu mesajlardan anlaşılır. Yükleme yapabilmek için çekirdeğin sabit diskinizi ve ağ bağlantısı kullanacaksınız Ethernet kartınızı doğru olarak tanımış olması gerekecektir.
Daha sonra kullanıcıdan root disketini yüklemesi için bir mesaj çıkacaktır. Bu aşamada boot disketi yerine root disketi takılmalıdır. Kısa bir yüklemeden sonra bir mesaj çıkacak ve ardından
login:
mesajı ile karşılaşılacaktır. Tebrikler!. Artık Linux altında çalışmaya başlayabilirsiniz. Bilgisayarınız şu anda sizden bir kullanıcı ismi beklemektedir. “root” yazarak sisteme girin.
2.3.1 Ön Hazırlık
Yüklenmenin her aşaması setup yazılımı tarafından yürütülür. Ancak ilk olarak disk alanlarının tanımlanması gerekmektedir.Bu amaçla setup programı kullanılır.
Linux altında bir bilgisayara bağlı her cihaza bir dosya gibi erişilebilir. Her cihaza karşılık gelen bir sistem dosyası mevcuttur.cihazlarla ilgili dosyalar /dev dizini altında yer alır. IDE sabit diskler “hd”, SCSI sabit diskler “sd” olarak adlandırılır. Aynı anda bir bilgisayara birden fazla disk bağlanmış olabilir. Diskler sırasıyla a b c d olarak adlandırılır. Her disk üzerinde birden fazla bölüm olabilir. Bu bölümler 1 2 3 4 olarak numaralandırılır. Örnek:
/dev/hda, bir numaralı IDE (Primary Master) diski
/dev/hda1, bir numaralı IDE diskin ilk bölümü (DOS altında c
/dev/hda2, bir numaralı IDE diskin ikinci bölümü
/dev/hdb, iki numaralı IDE (Primary Slave) diski
/dev/hdc, üç numaralı IDE (Secondry Master) disk
/dev/hdd, dört numaralı IDE (Secondry Slave) disk
/dev/sdb3, ikinci SCSI sabit diskin üçüncü bölümü
göstermektedir.
2.3.2 FDISK
Birden fazla sabit disk varsa hangisi ile ilgilenecek belirtilmelidir. Fdisk’i kullanırken dikkat edilmelidir. Her an yanlış bir diski formatlama yapabilirsiniz.
Fdisk komutu hardisk bölümlerinin düzenlenmesi için kullanılır. Eğer komut satırında parametre verilmezse fdisk ilk bulduğu disk üzerinde işlem yapacaktır. Komut satırında istenilen disk belirtilmelidir.
Fdisk paremetreleri:
/fdisk -v: Fdisk programının sürümünü ekrana getirir.
Fdisk -l: /dev/hda, /dev/hdb, /dev/sda, /dev/sdb, /dev/sdc, /dev/sdd, /dev/sde, /dev/sdf, /dev/sdg ve /dev/sdh disklerinin (varsa) bölümlendirme tablosunu ekrana yazar ve çıkar.
Fdisk -s <disk-bölümü>: Eğer bir DOS bölümü değilse (bölüm numarası 10’dan büyük), sözkonusu disk bölümünün büyüklüğü bayt cinsinden ekrana yazılır.
Örnek FDISK Çalışması
Bu örnek içerisinde 1 Gbyte’lık SCSI sabit disk’e sahip makine üzerinde LINUX için gerekli kısımların ayrılması adım adım incelenmiştir. Söz konusu sabit disk üzerinde kullanıcı önceden 400 Mbyte’lık bir kullanıcı alanı tanımlamış ve geri alanı LINUX için ayırmıştır.
Fdisk programı çalıştığında ilk olarak mevcut bölümler hakkında bilgi almak için p komutunu (Print Partition Info) kullanılır.
Command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders
Units = cylinders of 2074*512 bytes
Device Boot Begin start End Blocks Ld System
/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit>=32M
bu tablo sadece tek bölüm ayrıldığını, ayrılan alanın DOS formatında olduğunu, boot edecek bölüm olduğunu belirtiyor. Bölümün adı /dev/sda1, yani ilk SCSI sabit disk üzerinde tanımlanan ilk bölüm. İlk iş olarak LINUX işletim sistemi için yeni bir bölüm yaratmalıyız.
Command (m for help): n
Command action
e extended
p primary partition (1-4)
p
Partition number (1-4):2
First cylinder (396-1017):396
Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([396]-1017): +250M
N komutu ile kendimize yeni bir bölüm yarattık. İlk seçenek temel bir disk bölümümü yoksa gelişmiş bir disk bölümü üzerinde mi işlem yapacağımızı sordu. Temel bir bölüm için p komutunu girdik. Daha sonra hangi bölümü yaratacağımızı sordu. Halen mevcut 1 bölüm var, bu bölüm ikinci bölüm olacak bu yüzden 2 yazdık.
Bölümün başlangıç adresini giriyoruz. Bu değer otomatik olarak bir önceki bölümün bitiş değerinden hesaplanmaktadır. Sadece onaylıyoruz. Daha sonra istediğimiz boyutu belirtiyoruz. +250M tanımı 250 Mbyte’lık bir kısım istediğimizi belirtiyor. Yarattığımız bu bölümü p komutu ile inceliyoruz .
Command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors,1017 cylinders
Units = cylinders of 2074*512 bytes
device Boot Begin Start End Blocks Id System
/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit>=32M
/dev/sda2 396 396 642 256139 83 linux native
fdisk yaratılan her bölümü otomatik olarak (LINUX native) olarak yaratmaktadır. Şimdi takas alanı için 60 Mbyte’lık 3.temel bölümü tanımlayalım:
command (m for help): n
command action
e extent
p primary partition (1-4)
p
Partition number (1-4):3
First cylinder (643-1017):643
Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([643]-1017): +60M
command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors,1017 cylinders
Units = cylinders of 2074*512 bytes
Device Boot Begin Start End Blocks Id System
/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit>=32M
/dev/sda2 396 396 642 256139 83 linux native
/dev/sda3 643 643 702 62220 83 linux native
dikkat edilecek olursa bu bölüm de LINUX native olarak tanımlandı. LINUX tarafından takas bölümü olarak kullanılacak olan bölümler farklı bir yapıya sahiptirler ve ayrıca tanımlanmalrı gerekmektedir. Bu amaçla t komutu ile herhengi bir bölümün tipini değiştirmek mümkündür. (Tip değiştirmekle o bölümün yapısı (formatı) değişmiş olmuyor, format sonradan yapılan bir işlemdir).
Command (m for help): t
Partition number (1-4): 3
Hex code (type L to list codes): 82
Changed system type of partirion 3 to 82 (Linux swap)
Command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors,1017 cylinders
Units = cylinders of 2074*512 bytes
Device Boot Begin Start End Blocks Id System
/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit>=32M
/dev/sda2 396 396 642 256139 83 linux native
/dev/sda3 643 643 702 62220 82 linux swap
yukarıda yapılan işlemle 3 numaralı bölümün tipini Linux swap olarak değiştirmiş olduk. Şu anda yine n komutu ile ekleriz.
Command (m for help):n
Command action
e extent
p primary partition (1-4)
p
Partition number (1-4):4
First cylinder (703-1017):703
Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([703]-1017): 1017
Command (m for help)
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors,1017 cylinders
Units = cylinders of 2074*512 bytes
Device Boot Begin Start End Blocks Id System
/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit>=32M
/dev/sda2 396 396 642 256139 83 linux native
/dev/sda3 643 643 702 62220 82 linux swap
/dev/sda3 703 703 1017 326655 83 linux native
Bu örnekte boyut Mbyte cinsinden verilmedi. Zaten amaç kalan alanı tümüyle kullanıcı alanı olarak ayırmaktı. Bu nedenle son silindirin numarasının girilmesi yeterli olur. Artık yapılması gereken bu bilginin diske yazılmasıdır. Şu ana kadar yapılan hiçbir değişiklik sistem üzerinde herhangi bir etki yapmamıştır. Ancak bölümlenme bilgisi diske yazıldıktan sonra geri dönüş yoktur.
Command (m for help): w
The partition table has been altered!
Calling ioctl() to re-read partition table.
(Reboot to ensure the partition table has been updated.)
Syncing disk.
Reboot your system to ensure the partition table is updated.
Sabit diski bölümleme esnasında karşılaşılan bazı sorunlar vardır. Bunların en önemlisi Linux’un nasıl çalıştırılacağı ile ilgilidir. Linux açmak için belli başlı üç yöntöm vardır:
LILO ile boot menüsünden
DOS altından LOADLIN isimli bir yazılımla
Yüklemek için yapıldığı gibi bir boot diskiyle
Son iki yöntem herhangi bir sınırlama getirmezken ilk yöntemin bir sınırlaması vardır. LILO isimli yazılım kullanıldığı zaman bilgisayar açıldığı zaman minik bir yazılım çalıştırır ve gerektiğinde linux çekirdeğine yükler. Ancak çekirdek yüklenmesine kadar geçen süre içerisinde sistemin BIOS komutları çalışır. Bu komutların önemli bir sınırlaması bir disk üzerindeki bir yazılımı belirleyen üç parametreden (silindir sayısı, kafa numarası, sektör numarası) silindir sayısının en fazla 1024 ile sınırlı olmasıdır. Bu bakımdan llLILO kullanılacaksa Linux çekirdeğinin yer alacağı bölüm bu 1024 numaralı silindir sınırının altında kalmalıdır. Bu sınırlama tamamıyla DOS’un kullandığı BIOS’un sınırlandırmasıdır. Yeni BIOS’lar bu sınırlamadan kurtulmak için LBA adı verilen bir yöntem kullanırlar. Bu yöntemin temelinde BIOSTA kafa sayısı için gereksiz yere ayrılan kısımların silindir sayısını belirtmek için kullanılmasıdır. (BIOS, bir sabit disk için 64’e kadar kafa kabul edebilmektedir). Böylelikle 1654 silindirli 16 kafalı bir sabit disk, LBA olarak 827 silindirli ve 32 kafalı olarak tanımlanabilmektedir. İkinci durumda bu disk üzerinde tanımlanabilecek her bölümün yukarıda belirtilen sınırlama içerisinde kalacağına dikkat ediniz.
2.3.3 Setup Programı
Setup Linux yüklemek için gereken temel birçok işlemi yapabilir. Ok tuşları yardımıyla menüler arasında gezerek işlemleri tamamlayabilirsiniz.ekrana gelen menüler aşağıdadır.(Linux sürekli gelime halinda olduğu için zamanla değişiklikler olabilir.)
Hint: If you have trouble using the arrow keys on your keybord,
You can use “+”, “-“ and TAB instead. Which option would you like?
HELP Read the Slackware setup HELP file
KEYMAP Remap your keyboard
MAKE TAGS Tagfile customization program
TARGET Select target directory [now:/]
SOURCE Select source media
DISK SETS Decide which disk sets you wish to install
INSTALL Install selected disk sets
CONFIGURE Reconfigure your Linux system
PKGTOOL Install or remove packages with Pkgtool
EXIT Exit Slackware Linux Setup
< OK > <Cancel>
HELP Menüsü: Setup programı hakkında bazı ipuçları verecektir.
KEYMAP Memüsü: Bu menü ile Amerikan klavye dışında bir klavye tanımlamak mümkün olacaktır.
MAKE TAGS Menüsü: Bu menü yardımı ile dağıtım disketlerinde özel uzantılı dosyalar hazırlayarak hangi paketlerin yükleneceğini otomatik olarak belirlemek mümkündür. Bu sayede eğer benzer makineler yüklenecekse yüklenecek paketler bir kere belirlenir ve bir daha menülerden ekstradan paketlerin seçilmesine gerek kalmaz. Büyük ihtimalle buraya kadar henüz bir takas alanı tanımlamamışsınızdır. Setup yazılımı bu durumu anlar ise bir takas bölmesi oluşturulması için aşağıdaki menüyü ekrana getirecektir.
ADDSWAP Menüsü: fdisk ile ayırdığınız takas bölümünü uygun şekilde formatlar ve bu bölümü kullanıma açar. Setup yazılımı hangi disk bölümünün takas bölümü olarak ayrıldığını otomatik olarak bulacaktır. Daha sonra söz konusu alanları form atlayacak ve bu takas alanını sistem belleğine ekleyecektir. (Her adımda bir onay isteyecektir.)
TARGET Menüsü: Linux’un hangi bölüme yükleneceğini belirler. Bu menüye girildiği zaman Linux’un disk formatına (ext2) sahip (sabit disk bölümü numarası 83 olan) tüm disk bölümleri gösterilecek ve içerlerinden hangisine Linux kurulması istenileceği sorulacaktır. Bu aşamadan sonra o disk bölümü kullanıcı isterse formatlanacaktır. Burada iki format seçeneği vardır. Bu seçeneklerin ikincisinde disk önce hatalar için taranacak daha sonra formatlanacaktır. Eğer Linux disk formatında başka bölümler varsa bu bölümlerin kullanılmasının istenip istenmediği sorulacaktır. Bu sayede disk hiyerarşisinin herhangi bir kısmını bu ek disk bölümleri üzerine kurmak mümkündür. Son olarak Linux tarafından desteklenen başka disk bölümleri varsa (Örneğin DOS) bu bölümlere Linux altından erişim yapılmasının istenip istenmediği sorulacak ve bu bölümler için hiyerarşi içerisinde bir dizin atanması istenecektir.
SOURCE Menüsü: bu menü Linux dağıtımının nerede aranması gerektiğini belirler. Buradaki seçenekler
SOURCE MEDIA SELECTION
Where do you plan to install slackware Linux from?
1 Install from a hard drive partition
2 Install from floppy disks
3 Install via NFS
4 Install from a pre-mounted directory
5 Install from CD-ROM
1 Numaralı seçenek, Linux dağıtımını bir sabit disk bölümünde aramak için kullanılacaktır. Bu seçenekle örnek olarak DOS kısmında bulunan dağıtım disketlerinden yükleme yapılabilir.
2 Numaralı seçenek, disketlerden yükleme yapılmaktadır. Çalışır bir sistemi birkaç disketle oluşturmak mümkündür. Ancak günümüzde tercih edilmemektedir.
3 Numaralı seçenek, NFS üzerinden yükleme yapmak için kullanılmaktadır. Burada bilgisayar ağına bağlı olması, bu bilgisayar ağı üzerindeki bir sunucu üzerinde erişim izni bulunan bir dizin altında dağıtım disketlerinin bulunması gerekmektedir. Bu seçenekle yükleme yapmak için boot disketi içerisinde yer alan diskette ağ desteğinin bulunması gerekmektedir. Bu seçeneğin ardından bilgisayarın (geçici) IP numarası varsa ağ üzerindeki yönlendiricinin (router-getway) IP numarası, ağ maskesi (subnet mask), NFS sunucu IP numarası ve sunucu üstünde dağıtım disketlerinin bulunduğu hiyerarşi gibi ağ ile ilgili parametreler sorulacaktır. Bu soruların cevabını sistem yetkilisinden öğrenmeniz ve onun onayını almanız gerekecektir.
4 Numaralı seçenek, aslında 1 numaralı seçeneğe çok benzemektedir. Aradaki fark bu durumda sistem hiyerarşisine bağlanmış (mounted) bir dizin içerisinde dağıtım disketlerinin bulunmasıdır.
5 Numaralı seçenek ise CD-ROM’dan yükleme yapmak içindir.
DİSKSETS Menüsü
CUS Also prompt for CUSTOM disk sets
A Base Linux system
AP Various Applications that do not need X
D Program Development (C, C++, Lisp, Perl etc.)
E GNU Emacs
F FAQ lists, HOWTO documentation
K Linux kernel source
N Networking (TCP/IP, UUCP, Mail, News)
T TeX typesetting sftware
TCL Tcl/Tk script languages
X Xfree86 X Window System
XAP X Aplications
XD X Server Development kit
XV Xview (Openlook Window Manager, apps)
Y Games (tahat do not require X)
A Serisi (8 disket): Temel işletim sistemi bu disketlerde yer alır. Temel disk hiyerarşisi yaratılır, sistemin çalışması için hayati olan yazılımlar, terminal yazılımları, kabuklar (shell), disk düzenleme yazılımları, kütüphaneler, Linux çalıştırmak için LILO ve LOADLIN bu disketlerdedir.
AP Serisi (5 disket): X Window ortamı gerektirmeyen uygulama yazılımlar. Metin editörleri, ghostscript, man sayfaları, midnight commander (Norton Commander benzeri bir yazılım) bu disketlerde yer alır.
D Serisi (13 disket): Tüm programlama dilleri ve destek yazılımları bu disketlerde yer alır. Eğer kendinize yeni bir Linux Çekirdeği derlemeyi düşünüyorsanız bu seriye ihtiyacınız var.
E Serisi (8 disket): EMACS editörü.
F Serisi (2 disket): Linux hakkında birçok doküman ve açıklama bu disketlerde yer alır. Yeni başlayan birisi bu disketleri mutlaka yüklemesi gerekir. Söz konusu dokümanlar sıkıştırılmış halde
/usr/doc
/usr/doc/faq
/usr/doc/faq/HOWTO
dizinlerine yüklenecektir. Dokümanlar sıkıştırılmış olduğundan zless gibi sıkıştırılmış dosyaları destekleyen bir yazılımla okunmaları gerekir.
K Serisi (6 disket): Çekirdeğin kaynak kodu burada bulunur. Eğer kendi donanımınıza uygun bir çekirdek derlemek istiyorsanız bu seriye ihtiyacınız var. FTP arşivlerinden kaynak kodu olarak bulacağınız bazı yazılımlar da bu hiyerarşi altında yer alan bazı dosyalara ihtiyaç duyacaklardır.
N Serisi (6 disket) : Ağ desteği bu diskler ile sağlanmaktadır. E-posta okuma yazılımları, lynx, www sunucusu, haber grubu okuma yazılımları bu disketlerin içerisinde yer alan yazılımlardır.
T Serisi (9 disket): TeX. TeX yüklerken üç temel seçenekle karşılaşacaksınız. İlk seçenek hangi TeX yardımcı paketlerini isteyeceğinizi sorar. İkinci seçenek hangi dil için makro tanımları istediğinizi sorar. Son seçenek yazı tipleri hakkında tercihlerinizi sorar.
TCL Serisi (2 disket): X Window altında kullanımı basit bir programlama dili ve bu dili ile yazılmış bazı uygulama yazılımları (tkdesk).
X Serisi (16 disket): X Window desteği. Bu disketlerin büyük kısmı değişik grafik kartları için X window sunucuları ve yazı karakterlerinden oluşmaktadır. Linux yüklediğiniz bilgisyar üzerindeki grafik kartını bilmeniz ve buna uygun bir sunucu seçmeniz gerekmektedir.
XAP Serisi (4 disket): X Window altında çeşitli uygulamalar: santranç, gnuplot, xv, xfileman, windows95 benzeri X Window arayüzü bu seriler içerisinde yer almaktadır.
XD Serisi (3 disket): Xserver geliştirmek için kütüphane ve uygulama yazılımları.
XV Serisi (3 disket): OpenLook desteği veren yazılımlar. Bu sayede X Window altında Sun bilgisayarlarda yer alan Open Windows benzeri bir ortam kullanılabilir.
Y Serisi (1 disket): Minik birkaç oyun.
INSTALL Menüsü: Seçtiğiniz disk serilerini belirlediğiniz kaynaktan, belirtilen hedef disk bölümüne aktarır. Disk serileri içerisinde yer alan paketleri ne şekilde yüklemek istediğiniz konusunda birtakım seçenekler olacaktır. Bunlar:
NORMAL Use the default tagfiles for verbose prompting
MENU Choose package subsystems from interactive menus
CUSTOM Use custom tagfiles in the package directories
PATH Use tagfiles in the subdirectories of a custom path
EXPERT Cgoose individual packages from interactive menus
NONE Use no tagfiles-install everything
NORMAL: Bu seçenek ile gerekli paketler yüklenir, diğer paketler için kısa bir açıklama yazılır ve kullanıcının fikri sorulur.
MENU ve EXPERT: Bu seçeneklerde her disk serisi yüklenmeye başlanırken o seride yer alan tüm paketler bir menü içerisinde yer alır. Kullanıcı istediği paketleri işaretler ve bunların yüklenmesini sağlar.
CUSTOM ve PATH: Daha önce belirtilen TAGFILE dosyaları yardımıyla yükleme yapmak için kullanılır. Bu durmda belirli bir uzantıya sahip dosyalar içerisinde (TAGFILE) yüklenmesi gereken yazılımlar belirtilir. Bu seçenek ile TAGFILE’ların uzantısı belirtilir ve o uzantılı dosyalarda bulunan paketler yüklenir.
NONE: Herşeyi kuracaktır. Sadece belirli paketler için anlamlıdır.
2.3.4 Sistem Tanıtımları (Konfigürasyon)
Yükleme bittikten sonra yapılacak iş artık sistemimizin tanıtımlarını yapmaktır. İlk aşama sistemi açacak bir çekirdek belirlemektir. Bu konuda üç seçenek var:
Bootdisk Use the kernel from the installation bootdisk
Cdrom Use a kernel from the Slackware CD
Floppy Install a zimage or bzimage file from a DOS floppy
Bootdisk: Bu seçenekte kullandığınız çekirdek boot disketinden kopyalanacaktır.
CD-ROOM: Slackware CD-ROOM’unda bulunan önceden derlenmiş çekirdeklerden herhangi birisini seçebilirsiniz.
Floppy: Herhengi bir DOS disketinde yer alan çekirdeği yüklemenizi sağlar.
Daha sonra sisteminiz için bir boot disketi yaratmak isteyip istemediğinizi soracaktır. Ne olursa olsun, elinizin altında root ve boot disketleri bulundurmak zorundasınız. Bir sorun olduğunda sisteminizi açmak için bir boot disketi bulmanız gerekecektir.
Ardından setup size modem, mouse, CD-ROM, bulunduğunuz zaman dilimini soracak ve liloconfig yazılımı çalışacaktır. ;LILO, Linux Loader (Linux yükleyicisi) kelimelerinden meydana gelir. LILO Linuz yüklemek için kullanılan çok pratik ve etkili bir yazılımdır. Bilgisayar açılır açılmaz, boot eden ilk sabit diskin üzerinde (boot partition) kendini yazar, bilgisyar açılır açılmaz, birden fazla işletim sistemi için seçenek sunulur. Konfigürasyon sırasında LILO kendisinin nereye yazılacağını sorar, bu seçenekler arasında
The Master Boot Record of your first hard drive
The superblock of your root Linux partition
A formatted floppy disk
yer alır.
1 numaralı seçenek, birçok uygulamada kullanılacak olan seçenektir. MBR bir bilgisayar açarken ilk bakılacak yerdir.
2 numaralı seçenek, MBR’yi kullanmamaktır. Bunun sebebi, MBR üzerinde bir başka işletim sisteminin benzer bir yazılımın bulunması olabilir. (örneğin OS/2 Bootmanager).
3 numaralı seçenek, LILO kendisini bir diskete yükleyecektir. Bu disketten açıldığı zaman menü ortaya çıkacaktır.
Daha sonra boot işlemi sırasında çekirdeğe gönderilecek ekstra parametreler belirtilebilir. Birçok sistem için bu parametre gereksizdir. Bu parametre boot diski ile açıldığı zaman sorulan parametrenin aynısıdır. Sonraki seçenek LOLO’nun yükleme sırasındaki davranışını belirler. LILO konfigürasyonu sırasında birden fazla boot edilebilecek sabit disk bölümü tanımlanabilir. Shift tuşuna basıldığı zaman LILO mevcut bölümler için bir liste çıkaracaktır. LILO için tanımlı dört davranış vardır:
None, don’t wait at all - boot straight into the first OS
5 seconds
30 seconds
Present a prompt and wait until a choice is made without timing out
1 numaralı seçenek, hiç beklenmeden doğrudan listede belirtilen ilk işletim sistemini yükleyecektir. Sadece Linux bulunan bilgisayarlar için kullanılan seçenel budur.
2 ve 3 numaralı seçenek, sırasıyla 5 ve 30 saniye beklerler, eğer bu süre içerisinde Shift tuşuna basılmazsa ilk sırada yer alan işletim sistemi yüklenir.
4 numaralı seçenek, bir işletim sistemi seçilene kadar bekler.
Daha sonra sırasıyla yüklenmesini tercih ettiğiniz disk bölümlerini tanıtabilirsiniz. LILO her bölüm için sizden ayıredici bir kelime isteyecektir. LILO yükleme anında sizden komut beklerken bu kelimeye göre işletim sistemini yükleyecektir.
2.3.5 LILO Konfigürasyonu
Eğer linux ve OS/2 ile birlikte aynı disk üzerinde çalışmayacaksanız, LILO’yu öncelikli yükleyici olarak diskinizdeki diğer işletim sistemlerinin açılışında rahatlıkla kullanabilirsiniz. OS/2’nin kendine ait önyükleyicisi olduğundan birincil önyükleyici olarak bunu kullanın, LILO’yu ise Linux açmak için çalıştırın.
Slackware LILO kurululm işlemi, bazı özel durumlar için yetersiz kalmaktadır. Bu gibi durumlarda dosyanın el yardımıyla konfigürasyonu gereklidir.
LILO’yu değiştirmek için /etc/lilo.conf dosyası üzerinde değişiklikler yapmalıyız. Aşağıda bir LILO örneği görülüyor. Burada Linux bölümü /dev/hda2’de, MS-DOS bölümü ise /dev/hdb1’de (ikinci sabit diskin ilk bölümü) bulunuyor.
#LILO, /dev/hda üzerinde kurulacak.
boot = /dev/hda
#Linux yüklemek için
image = /vmlinuz (çekirdeğin disketteki ismi /vmlinuz)
label = linux (burada “linux” ismini ver. Açılış anında ekranda “linux” yazısı görünür.)
root = /dev/hda2 (Kök dosya sistemi olarak /dev/hda2 kullan)
vga = ask (VGA ekran modu için kullanıcıdan komut bekle)
#MS-DOS yüklemek için
other = /dev/hdb1 (MS-DOS bolumu)
label = msdos (“msdos” ismini ver)
table = /dev/hdb (ikinci sunucu için bölümlendirme tablosu)
Yukarudaki bir örneği görülen /etc/lilo.conf dosyasında gerekli değişiklik veya düzeltmeleri yaptıktan sonra /sbin/lilo dosyasını root olarak çalıştırın. Bu komut LILO önyükleyicisini sabit diske kuracaktır. Bundan sonra her yeni çekirdek derlemenin ardından dosyada uygun değişiklikleri yapıp aynı komutu çalıştırmalısınız.
Şimdi sistemi tekrar açabilirsiniz. LILO, /etc/lilo.conf dosyasındaki ilk işletim sistemini yükleyecektir. Başka bir sistemle açmak için önyükleme menüsünden ekrana girmelisiniz. Bunun için makine açılırken Shift veya CTRL tuşlarını basılı tutun. Ekrana bir açılış istemcisi gelecektir:
boot:
Burada ya açılmasını istediğiniz işletim sisteminin ismini yazın (ilk kurulum sırasında MS-DoS veya linux), ya da tab tuşuna basarak listeyi ekrana getirin. OS/2 kullanabilmek için Linux önyükleyicisini ikincil kullanmanız gerekecektir. Linux’u OS/2 önyükleyicisinden açmalısınız. Bunu yapmak için Linux sabit disk bölümünü OS/2 fdisk kullanarak yaratın. Ardından sözkonusu bölümü Fat veya HPFS olrak formatlayın ki OS/2 tanıyabilsin.
Bundan sonra LILO’yu linux dosya sisteminin olduğu bölüme kurun. /etc/lilo.conf dosyasının linux için kullanılan satırların son durumu şu şekilde olacaktır:
boot = /dev/hda2
image = /vmlinuz
label = linux
root = /dev/hda2
/sbin/lilo dosyasının çalıştırılmasının ardından OS/2 önyükleyicisine linux bölümünü tanıtın.
2.4 Makineyi Açmak
Linux yükleme işlemi sona erdi. Sıra makinenizi Linux çalışacak şekilde çalışmasını sağlamaktır. Bunun için temel olarak iki değişik yöntem mevcuttur.
LILO: En çok kullanılan en pratik açılış şeklidir. Burada bilgisayar açıldığı zaman isteğe göre bir süre bekler ve bu esnada shift, tab veya control tuşuna basılırsa birden fazla işletim sistemi ile çalıştırma seçeneği sunar.
LOADLIN: DOS altında çalışan bir yazılımdır. DOS altında çalışırken Linux Yüklemenize yarar. Eğer kurulum aşamasında LOADLIN paketini (A serisi disketler içinde ) seçmişseniz bu paket /root dizini altında LOADLIN.ZIP ismi ile kaydedilmiş olacaktır. Yapmanız gereken bu yazılımı ve mevcut çekirdeğinizi (/vmlinux) DOS kısmını aktarmaktır. (son yıllarda pek kullanılmaktadır.)
Bütün bu adımlardan sonra artık elinizde çalışmaya hazır bir linux makine vardır. Makineyi kapatıp tekrar açın . ekranda çekirdek mesajları geçtikten sonra:
Login:
Belirecektir. Buraya root yazın ve sisteme girin. İlk deneme için
# shutdown -rf now
yazabilirsiniz. Linux bir makine çalıştığı sürece hafıza içerisinde birçok tampon beelek açar. Mümkün olduğu kadar makineyi kapama tuşuna basarak kapatmayın. Shutdown komutu işletim sisteminin tampon belleklerde tuttuğu bilgileri güncellemesini sağlayacaktır. -r paremetresi sitemin reboot etmesini sağlayacaktır. Bilgisayarı kapatmak için
# shutdown -hf now
komutu kullanabilirsiniz. Burada yer aln h paremetresi sistemin “halt” edeceğini (tamamen kilitleme) ve bir daha açılmayacağını belirtir.
Sistemde çalışmaya başlamak üzere ilk iş olarak kendinize çalışmak amacıyla bir kullanıcı tanımlayın. Sistemde başka kullanıcı olacaksa, onlar için de hesap açacaksınız. Kullanıcı hesabı açmak için
# adduser
komutu kullanılır. adduser (veya useadd) komutu, kullanıcı ismi, isim ve soyad, GID (grup kimliği), UID (kullanıcı kimliği) gibi birtakım sorular sorulacaktır. Bu komut hakkında detaylı bilgiyi Sistem Yönetimi bölümü altında bulabilirsiniz. root kullanıcısı sistem üzerinde sınırsız yetkiye sahip olduğundan sistem dosyalarını kazara değiştirmenize veya silmenize sebep olabilir.
Şimdi yeni hesabınızla sisteme girebilirsiniz. ALT F1’den ALT F6’ya kadar olan tuşlarla birden çok ekranda (sanal akranlar) aynı anda çalışabilirsiniz.
Bu noktadan sonra bazı uygulamaların ayarlamalarını yapmanız gerekecek.
Açılış esnasında makinanızın ismi /etc/rc.d/rc.M dosyasında belirlenir. Bu dosyayı uygun şekilde değiştirerek makinanızın ismini de yeniden tanımlayabilirsiniz. Makinenizin ilk ismi darkstar olacaktır. Eğer TCP/IP ağ üzerinde çalışıyorsanız, /etc/HOSTNAME dosyasının içeriğini değiştirerek veya hostname komutu kullanılarak makine ismi de değiştirilebilir.
2.4.1 Başlangıçta
Önceki bölümde sisteme girmek için şifresi olmayan “root” kullanıcıyı kullanmıştık. Bu kullanıcı sistemde en fazla yetkiye sahip kullanıcı olup sistem görevlisi (sorumlusu) adını alır. Eğer root dışında bir kullanıcı hesabı tanımlanmışsa onu kullanın. Şifre yazıldıktan sonra komut istemcisine, yani kısaca kabuk dediğimiz programa gelir. Şifre yazılırken, başkalarının görmemesi için ekrana basılmaz, imleç sabit kalır.
Kullanıcı isimleri veya şifrelerde büyük ve küçük harfler arasında fark vardır. Root, root, RooT farklı kullanıcıları işaret eder. Sisteme ilk girişte aşağıdaki gibi bir satırla karşılaşacaksınız.
Welcome to Linux 1.2.13.
Linux login: root
Pasword:
Last login: Thu Feb 13 12:46:35 on tty 1
Linux 1.2.13.
You have mail.
Linux: ~#
Genellikle komut istemcisinin sonundaki karekter, root kullanıcısı için #, diğer kullanıcılar için $ olur. Bu karekterlerden önce de makine ismi yeralır. MS-DOS’ta olduğu gibi burada UNIX komutlarını girebileceğiniz kabuk (shell) üzerindesiniz.
Şifreyi değiştirmek için kullanılan komut passwd’dir. Bir kullanıcı sadece kendi şifresini değiştirirken root!a herkesin şifresini değiştirme yetkisi verilmiştir. Herhangi bir sistemde hesap şifrenizi unutursanız, bunu sadece root değiştirebilir. root iken passwd yazın ve enter tuşuna basın.
linux:~# passwd
Changing password for root
Enter new password:
Re-type new password:
Password changed.
linux:~#
şifrenizi iyi saklayın. root şifresini ele geçiren birisi sistemde istediği değişiklikleri yapabilir. Şifre seçimi için Linux İşletim Sisteminde Güvenlik konusuna bakın.
Linux komutları hakkında bilgi almak için man komutu kullanılır. Eğer kurulum aşamasında man dosyalarının kopyalanması sorusuna olumlu yanıt verilmişse bunlar /usr/man dizini altında bulunur. Örneğin passwd komutu hakkında detaylı bilgi almak için
$ man passwd
yazılır. Tüm man dosyaları /usr/man dizini altında 8 ayrı dizinde saklanır (man1...man8). bazı komutların man dosyaları birden fazla dizin altında bulanabilir. Bir dosya komut hakkında bilgi verirken diğeri sistem programcılarına yönelik olabilir. Örnek olarak mount komutu, hem 2 hem de 8 numaralı man dosyalarıyla birlikte arşivlenmiştir. C programlayıcısı, mount komutuna ulaşmak için
$ man 2 mount
yazarken, normal kullanıcı,
$ man 8 mount
yazmalıdır. Bunun yanında başlığında belirli bir anahtar sözcüğü içeren tüm man dosyalarını araştırmak için apropos komutu kullanılır.her komut, bir veya birden çok parametre alabilir. Örnek olarak,
find .-name “*.txt” -print
komutu, bulunduğunuz yerden itibaren tüm dosyaları araştıracak ve bunların arasından sonu .txt ile bitenleri ekrana basacaktır. Parametreler genel olarak “-“ işaretleri ve bu işaretten gelen parametre ismi ile belirtilirler.
1. LINUX NEDİR ?
1.1 Linux Tarihçe
Linux, UNIX benzeri, serbestçe dağıtılabilen , çok kullanıcılı, çok görevli ve güçlü bir işletim sistemidir. Linux'un kalbi olan kernel (çekirdek), başta Linus Torvalds olmak üzere dünyanın dört bir yanındaki yüzlerce programcı tarafından ortak geliştirilmiştir. Linux sadece Intel değil, Sparc, Alpha, Macintosh platformlarında da çalışabilir. Çok az donanım ihtiyacı olduğu için evinizde Linux'u rahatlıkla kurabilir ve kullanabilirsiniz.
Linux işletim sisteminin her aşaması açık olarak internet üzerinde yayınlanmakta, dünyanın dört bir yanında kullanıcılar tarafından test edilmekte, hataları ve eksiklikleri tespit edilerek düzeltilmekte ve geliştirilmektedir. Bu açıklık Linux’un en büyük avantajlarından biridir.
Linux, Andy Tannenbaum tarafından geliştirilmiş olan Minix işletim sistemine dayanmaktadır. Linux Torvalds boş zamanlarında Minix’den daha iyi bir Minix işletim sistemi yaratmak düşüncesiyle 1991 Ağustos sonlarında ilk çalışan Linux çekirdeğini oluşturdu. 5 Ekim 1991 tarihinde 0.02 sürümü Linux ilk defa tanıtıldı. Linux, comp.os.minix haber grubuna gönderdiği yazıda yeni bir işletim sistemi geliştirmekte olduğunu ve ilgilenen herkesin yardımını beklediğini yazmıştı. İşletim sisteminin çekirdeği için verilen numaralar kısa sürede bir standart kazandı. a.x.y şeklinde belirtilen çekirdek türevlerinde y bulunulan seviyeyi, x gelişim aşamasını göstermektedir. Tek sayılı x’ler geliştirme aşamalarını çift sayılı x’ler ise güvenilir Linux çekirdeklerini göstermektedir. a ise değişik Linux sürümlerini belirtir. Bu yazının hazırlandığı Ağustos 1997 içerisinde en son güvenilir (kararlı) Linux çekirdeği 2.0.30, en son gelişim aşamasındaki çekirdek ise 2.1.47’dir.
1.2 Linux’un Desteklediği Donanımlar
Linux'un donanımdan sonuna kadar faydalanması neticesinde son derece düşük donanım maliyeti vardır. Desteklediği kartlar piyasada her an bulunabilir cinstendir.
En düşük donanım ihtiyacı 386 SX/16 işlemci ve 4Mb RAMEn az 150 Mb boş disk bölümü ve bir takas bölümü.
Kullanılabilir donanım ihtiyacı; Bir Pentium işlemci 32Mb RAM, 1.5 GB boş sabit disk alanı ve bir takas alanı; iyi bir grafik ekran görüntüsü alabilmek için en az 1 ya da 2Mb bellekli ekran kartı, fare (PS/2, Microsoft, Mouseman).
CPU (MİB - Merkezi İşlem Birimi)
386 ve üzeri Intel uyumlu tüm işlemciler (386, 486, Pentium, PentiumII, Pentium Pro, Celeron ve türevleri) ile değişik üreticilerin dağıttığı Intel uyumlu işlemcilerde (AMD, Cyrix) Linux sorunsuz olarak çalışabilir. Amiga'larda kullanılan Motorola işlemcilerde de (68020, 68030, 68040 ve 68060) Linux çalışabiliyor. Bunların yanında daha gelişmiş sayılan DEC Alpha, SPARC, StrongARM, MIPS, HP PA-RISC ve PowerPC (Macintosh'larda kullanılan) işlemcilerde de Linux kurulmuştur.
Mimari
ISA, EISA, VESA ve MCA (IBM PS/2'lerde kullanılan Micro Channel Architecture) mimarilerindeki anakartlar desteklenir. Yerel veri yollarından VLB ve PCI da Linux ile sorun çıkartmadan çalışacaklardır.
Bellek
4 GB'a kadar RAM desteklenmektedir.
Sabit disk
EIDE ve IDE diskler ile MFM ve RLL'e sahip 8 ve 16 bitlik sabit disk denetleyicileri Linux tarafından desteklenir. Benzer şekilde SCSI denetleyicisi desteklenen (Advansys, Adaptec AHA 1542, 1522, 1740, 27xx ve 29xx gibi) tüm SCSI sabit disk ve CD-ROM'larla Linux altında çalışabilirsiniz. CD-ROM aygıtlarından Matsushita/Panasonic, Mitsumu, Sony, Soundblaster, Toshiba ve ATAPI gibi türler de desteklenenler arasındadır.
Ekran
Metin ekranlarda SVGA, VGA, EGA, CGA veya Hercules kartlar ile X Window grafik ekranı altında S3, ATI Mach8/32/64, Trident, ET3000/4000, Paradise, Cirrus Logic gibi kartlar desteklenir.
Ağ kartları
Onlarca tip ethernet kartı desteklenir ve halen bu liste gittikçe artmaktadır. 3COM, WaveLAN, Western Digital, D-Link, Intel, DEC, HP, AMD, Zenith firmalarının ürettiği kartların çok büyük bir çoğunluğu tanınabilir. Genellikle en sık kullanılan ethernet kartları NE2000 ve 3COM uyumlulardır.
16450 ve 16550 UART tabanlı seri kartlar ve tüm asenkron modemler Linux altında çalışır. Internal (makinanın içine takılan) veya external (makinanın dışında duran) modemler ile Linux yardımıyla Internet'e bağlanabilirsiniz. Winmodem'leri Linux ile birlikte kullanamazsınız. ISA modemler Linux ile sorunsuzca çalışır.
Ses Kartları
Linux, SoundBlaster, ProAudio Spectrum, Gravis Ultrasound, AWE 32/64, Sound Blaster Live gibi en son çıkmış ses kartlarını destekler.
Yazıcılar
Linux'un yazıcı desteği nispeten kısıtlıdır. Windows uyumlu olduğu söylenen birtakım yazıcılar Linux altında çalışmazlar. Aslında temel bir kural olarak şunu belirtebiliriz ki paralel veya seri porta takılan her yazıcı ve çizici, sürücüsü olduğu sürece Linux tarafından desteklenir. Hatta bir yerel ağ üzerinden bu yazıcılar birden çok makinaya paylaştırılabilir.
Fare
Linux, Microsoft, Mousesystems ve Logitech serial mouse, ATI XL, Logitech ve Microsoft busmouse ile PS/2 mouse desteklenir.
Linux, başta IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarlar olmak üzere Apple, Atari ve Amiga gibi 68000 tabanlı bilgisayarlar üzerinde, Sun Sparc işlemcili iş istasyonları, Alpha işlemcili kişisel bilgisayarlar, MIPS, PowerPC, HP PA-RISC ve ARM mimarilerinde çalışmaktadır.
IBM uyumlu kişisel bilgisayarlar üzerinde 80386 ve üzeri değişik üreticilerin işlemcileri ile sorunsuz olarak çalışmaktadır. 80286 ve 8086 işlemcili bilgisayarlar için sınırlı kabiliyette Linux uygulamaları mevcuttur.
PCI, VESA, ISA, ve MCA mimarilerinde her türlü anakartı desteklemektedir.
Teorik olarak 4 Gbyte’a kadar RAM desteklenmektedir.
AT uyumlu diskler (IDE, EIDE ve 16 bitlik MFM, RLL veya ESDI) desteklenmektedir. Kontrol kartına uyumlu destek bulunduğu sürece SCSI diskler ve diğer cihazlar desteklenmektedir.
IDE-ATABI CD-ROM sürücüleri, ve bazı özel CD-ROM kontrol kartları desteklenmektedir.
Metin ekranlarda CGA, EGA, VGA, Hercules veya uyumlu kartlar desteklenmektedir. X Window ortamında genel VGA ve SVGA uyumlu kartlar ve S3, ET4000, 8514/A, ATI MACH8, ATI MACH32 gibi birçok görüntü kartı desteklenmektedir.
Birçok 10 ve 100 Mbit ethernet kartı, ISDN, ATM, FDDI, SLIP, CSLIP, PPP desteği verilmektedir.
Başta SoundBlaster, Gravis Ultrasonud olmak üzere birçok ses kartı desteklenmektedir.
1.3 LINUX’un Desteklemediği Donanımlar
Birtakım donanım firmaları sadece windpws tabanlı ve uyumlu donanım parçaları üretmeleri ve yazılım firmalarının da bu işletim sistemini destekleyen sürücüleri çıkartamaması nedeniyle Linux altında bazı çalışmayan ürünler bulunmaktadır.bunlar:
Tüm HP Deskjet 820xx serisi ve sadece windows uyumlu yazıcılar.
Multiwave Innovation CommWave V.34 modem
US Robotics WinModem serisi ve tüm HCF modemler
US Robotics Sğortster Voice/Fax modem (X’ model 1785 internal PnP)
Boca modem (model M3361)
Boca Research 28.8 dahili modem (model MV34AI)
Zoltrix 33.6 Win HSP Voice/Speaker Phone modem
Motorola ModemSURFR dahili 56K
Compaq 192 PCMCIA modem/serial kartı
New Media Winsurfer PCMCIA mode/serial kartı
Sharp JX-9210 yazıcısı
1.4 LINUX’un En Önemli Özellikleri
Linux’un en önemli özelliklerini açıklayabilmek için Linux’un temel parçalarını ve bunların özelliklerini verelim.
Çekirdek
Linux’un çekirdeği bir bakıma sistemin beyni sayılabilir. Aslında çekirdeğin adı Linux’tur. Bütün versiyonları aynı çekirdeği kullanır. Değişenler dosya ve dizin yapısı, dağıtıma giren belgeler, paketler, dağıtımın fiyatı ve dağıtımın hedeflediği kullanıcılardır.
Çekirdek, sistemin düzgün çalışmasından, bilgisayar kaynaklarının düzenlenmesinden, kullanıcıların görevlerinin sırasıyla yapılmasından, bellek denetiminden, yan birimlerin (CD-ROM, teyp, disket sürücü vb.) çalışmasından ve benzeri işlemlerden sorumludur. Programlar, çekirdek içindeki “system call”lar (sistem çağrıları) yardımıyla birbiriyle haberleşirler. Çekirdeği oluşturan sistem çağrılarından kullanıcılarda yararlanabilir. Böylece bir CD, ethernet kartı ya da disk üzerindeki bir dosyaya erişim mümkün olur.
Linux’ta sistemin temel yönetimi çekirdek tarafından yapılır.
Birden Çok Kullanıcı
Linux, birden çok kullanıcıyı desteklemek için yazılmış ve ona göre programlanmıştır. Birden çok kullanıcı tarafından aynı kaynaklar paylaşıldığı için zamandan ve paradan tasarruf edilir.
Birden Çok Görevin Aynı Anda Yapılması
Linux, birden çok görevin aynı anda yapılmasına olanak veren bir sistemdir. Siz bir klavyaeye bastığınız zaman yapılan işlem ile makineye uzaktan bağlanan bir başka kullanıcının işlemleri birbirinden bağımsız çalışır. Aynı anda arka planda örneğin bir web sayfasını sunan programlar olabilir, ya da bir başkası ftp isteğinde bulunabilir. Diyebiliriz ki Linux çokgörevli bir işletim sistemidir.
Kararlılık
Linux, 1.0 sürümünün Internet sitelerine konulduğu 14 Mart 1994 yılından beri beta denemelrini geçmiş ve kararlı bir yapıya bürünmüştür. Çekirdekte halan hatalar vardır ve üzerine yeni kodlar eklendikçe bu hataların yenilerinin gelmesi kaçınılmazdır. Ancak Linux açık bir şekilde geliştiğinden sürekli bir kontrol altındadır. Çekirdeğin iki farklı sürümüde internette dağıtılır. Örnek olarak 1.2.13 kararlı bir çekirdek sürümüdür. 1.3.56 ise halen üzerinde geliştirme yapılıyor ve test ediliyor anl----- gelir. Çekirdek sürümünün ortasındaki rakam tek ise bu çekirdek deneyseldir. Hala test aşamalarından geçmekte ve üzerinde sürekli yeni kod yazılıyor demektir. Çift olması durumu ise bu çekirdeğin kullanılabilir ve çok büyük ihtimalle kararlı olduğu anl----- gelecektir.
Linux’un kararlı bir işletim sistemi olmasının en büyük kanıtı, Internet üzerindekullanıldığı alanların genişliği ve bu konudaki yönetici memnuyetleridir.
Çok İşlemci Desteği
SMP (symmetric multi processor - simetrik çok işlemci) desteği Linux’ta Intel ve SPARC platformlarında mevcuttur. Sürüm numarası 2.0 ile başlayan çekirdekler açılırken sistemde kaç tane işlemci olduğunu bulur ve buna göre kendini ayarlar. Linux ile 16 işlemciye kadar olan sistemler doğrudan desteklenebilir.
Linux ve Ağ Teknolojileri
Linux üç değişik şekilde ağa bağlanabilir: broadcast (örneğin ethernet), Token Ring (örneğin FDDI) veya noktadan noktaya (örneğin modemle PTT) bağlantı.
Linux, doğrudan doğruya internete bağlanabilmesi için TCP/IP desteği ile gelir. TCP/IP nin yanında NetBEUI, Samba (windows makinelerinin birbiriyle konuşmak için kullandıkları protokol), Appletalk (Macintosh makinelerin kullandığı protokol) gibi protokoller de desteklenir. Daha za kullanılan ama Linux’un desteklediği protokoller arasında Ipv6, AX.25, X.25, IPX ve Netrom bulunur. Linux, geniş bir ağ desteği ve protokol ailesi ile birlikte gelmektedir.
Güvenlik Meanizması
Linux, 386 ve üstü işlemcilerde korumalı kipte çalışır. Çalışan programlar arasında bir koruma vardır. Bu koruma yardımıyla bir program özel şartlar olmadıkça diğer programların çalışmasını engelleyemez. Çok kullanıcılı bir sistem için bu çok önemlidir. Benzer şekilde herhangi bir kullanıcı istediği gibi bir program yazıp sistemin kapanmasını veya çalışamaz hale gelmesine neden olamaz. Kullanıcıların dosya ve dizinleri basit bir koruma mekanizması kullanılarak diğer kullanıcıların görmesini engelleyecek şekilde saklanabilir. Linux, geniş güvenlik mekanizması içerir.
Linux ve çekirdek bunların yanında aşağıdaki özelliklere de sahiptir:
Birden fazla programın çalışması halinde bellekte bu programların sadece bir tanesi tutulur. Böylece bellekten tasarruf sağlanır.
Çalıştırılabilir bir program, belleğin tamamından büyük olabilir. Bu durumda programın sadece o an kullanılan bölümleri belleğe alınır ve çalıştırılır. Böylece bellek kısıtlaması programın çalışmasına engel teşkil etmez.
Disk alanı yadımıyla belleğin yetmediği durumlarda fazla veri diske yazılır. Bu bölüme takas alanı (swap space) denir. Her biri en çok 2Gb tutan 16 tane takas alanı açılabilir.
Paylaşılan kütüphaneler dinamik veya statik olabilir. Yani bir kütüphane aynı anda birden çok program tarafından yüklenebilir (dinamik), veya bir programın içine gömülebilir (statik). Linux’un çekirdeği büyük oranda POSIX , System V ve BSD standartlarıyla uyumludur. Pek çok klavye tipini destekler.
Aynı anda birden çok sanal ekranı destekler. Konsolda oturuken birden fazla (en çok 64) giriş yapabilirsiniz.
Minix, Xenix, FAT, VFAT, FAT^’, HPFS (OS/2’nin kullandığı dosya sistemi), HFS (macintosh’un kullandığı dosya sistemi) gibi dosya sistemleri desteklenir. Kendisine ait olan en hızlı ext2 dosya sistemi 4TB’a kadar bilgiyi adresleyebilir ve 255 karaktere kadar dosya isimlerini gösterebilir.
Joilet ve ISO9660 standartlarında yazılan CD-ROM’ları okuyabilir.
1.5 Linux’un Genel Kullanım Amaçları
Linux işletim sistemi özel kullanım başta olmak üzere birçok alanda yaygın olarak kullanılmaktadır.
1.5.1 Kişisel Kullanım
Linux evinde veya işinde UNIX işletim sistemi altında çalışmak isteyenler için ideal bir platformdur. Linux altında yer alan uygulamalar giderek sıradan bir kullanıcı için bile bu işletim sisteminin ilgili çekici hale getirmektir. Gelişimleri henüz tamamlanmamış olmasına rağmen, herhangi bir kişisel bilgisayardan beklenebilecek yazı editörleri, hesap cetvelleri, çizim yazılımları, veri tabanları birçok ihtiyaca cevap verecek düzeye gelmiştir.
1.5.2 Internet Sunucusu
Linux doğrudan TCP/IP desteğiyle gelmektedir. Bu yönüyle TCP/IP temelli bilgisayar ağlarında hem istemci hem de sunucu olarak yaygın kullanım bulmuştur. Üzerinde hali hazırda bulunana servislerin çeşitliliği, yeni çıkan servislere hızlı ayak uydurması, kolay konfigüre edilebilmesi ve özellikle de düşük maliyeti sebebiyle yaygın olarak internet servislerinin verilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Zamanla verdiği ağ servisleri başka protokollere destek verecek şekilde genişletilmiştir. Şu anda Linux; WWW sunucu, DNS sunucu, NFS sunucu, NIS sunucu, X Window sunucu, BOOTP sunucu, SMTP sunucu, FTP sunucu, LIST sunucu, NEWS sunucu gibi yaygın TCP/IP servislerinin yanı sıra NOVELL sunucu, SAMBA sunucu (Windows 3.1, Windows 95; Windows NT ve WfW için disk ve yazıcı servisi), APPLE TALK sunucu (MacOS kullanan APPLE makineler için disk ve yazıcı servisi) verebilmektedir.
1.5.3 Ağ Elemanı
Linux, yazılım desteği ile birçok ağ elemanının yerine geçebilecek bir alternatif olarak kullanılabilmektedir. Birden fazla ağın birbirine bağlanması amacı ile bir yönlendirici (router) olarak da kullanılabilmektedir. Özellikle farklı protokoller arası bir geçiş elemanı olarak yaygın şekilde Linux’den yararlanılmaktadır. Ayrıca yönlendirici olarak kullanıldığında kolaylıkla güvenlik amacıyla firewall (alev duvarı) olarak konfigüre edilebilmektedir. Ayrıca bir ağ üzerinde bulunan iki segmanın trafiğini birbirinden ayıran bir köprü (bridge) olarak hizmet verebilmektedir. Birçok kurumda bir veya daha çok modemin bağlanması amacıyla bir terminal sunucu olarak Linux kullanılmaktadır.
1.5.4 Internet Haberleşmesi
Linux ile modem yardımıyla bağlandığınız sağlayıcının size sunduğu olanakların tamamını Linux ile kullanabilirsiniz. Linux kolay yapılandırılabilen, yeni çıkan servislere hızlı ayak uyduran, ucuz ve güvenli bir işletim sistemi olduğundan, yaygın olarak internet haberleşmesinde kullanım bulmuştur. Linux’ta çalışan Apache web sunucusu, dünya üzerindeki web servislerinin %57’sinde kullanılıyor. Tüm web sunucularının %10’unun Linux üzerinde çalıştığı tahmin ediliyor.
1.5.5 Yazılım Geliştirme
Linux geniş yazılım arşivi ve kütüphanesi ile birlikte sunuluyor. C, c++, Java, Ada, Fortran, Pascal, Lips, Scheme, Tcl/Tk başta olmak üzere hemen her programlama dilinin yorumlayıcı ve derleyicisini bulabilirsiniz. derleyicilerin yanı sıra daha kolay yazılım geliştirmeye olanak kılan hata ayıklayıcılar (debuggers), otomatik yapılandırma yazılımları (configure) ve programın performansını denetleyen paketler (gprof) bulunur. Gcc C derleyicisinin 100’den fazla seçeneyi var ve programcıya rahat bir programlama ortamı sunar.
Grafik tabanlı Tcl/Tk programlama dili; menüleri, pencereleri kolyca yaratmanızı sağlıyor. C tabanlı Xforms, Qt ve Gtk kütüphaneleri X Window altında hızlı grafik programlama için kullanılabilir. KDE Qt ile, X-ISP Xforms ile, GNOME pencere denetleyicisi ise Gtk kütüphanesi ile yazılmıştır.
Unıx/Linux makineler için geliştirilen yazılımlar genellikle çalıştırılabilir halde dağıtılmaz, kaynak kodları ile birlikte verilir. Bumları internetten indirdikten sonra açmalı ve uygun derleyicilerle derlemelisiniz.
1.6 LINUX’un Yazılım Özellikleri
1.6.1 Temel Komutlar
Daha önce UNIX tabanlı bir işletim sisteminde çalışanlar için Linux, öğrenilmesi çok kolay bir sistem olacaktır. Standart bir UNIX sisteminde yer alan hemen hemen tüm komutlar, Linux’a taşınmıştır. Onlarca çeşit kabuğun yanı sıra, sed, awk gibi programcının işini kolaylaştıran diller, ls, less, finger gibi temel her türlü komut, Linux’ta vardır.
Ağ ve İnternet uygulamaları için elm ve pine (Pine Is Not Elm
yanında metin editörleri olarak vi, vim (vi’ın daha gelişmiş sürümü), pico ve joe sayılabilir. Editörlerden, bizde fazla bilinmeyen Emacs da Linux altında denemeye değer programlardandır. Kelime işlem programlarından troff, groff (GNU troff) ve daha modern metim işleme yazılımlarından TeX ve LaTeX sayılabilir.Bazı program isimlerinin (GNU-tar, GNU-bash gibi) başında görebileceğiniz GNU (GNU is not UNIX), Linux için de yazılım ve programlar üreten bir kuruluştur. GNU, lisansını ve yazarını korumak koşuluyla programları kaynak koduyla birlikte Linux kullanıcılarına dağıtır. GNU bash ve tcsh, Linux altında en çok rağbet edilen iki kabuk ismidir. Diğer kabuklar arasınde zsh, ash, ksh ve csh sayılabilir.
1.6.2 Uygulama Programları
Doğru seçilmiş bir donanım üzerine kurulan bir Linux makinesi, hemen her tür çoklu ortam (multimedia) uygulamalarını rahatlıkla çalıştırabilir. En az pentium tabanlı, 32 Mbyte RAM ve 2 GB sabit diske sahip makine yardımıyla ticari olarak satılan çoklu ortam uygulamaları kullanılabilir. Linux, hemen her türlü ses kartını desteklediğinden ses dosyalarının, workman ve cdplayer gibi programlar yardımıyla kolayca çalınması mümkün olur. MIDI editörleri ve bir sentezleyici ile kendi müzik stüdyonuzu kurabilirsiniz.
Mühendislik yazılımları arasında gnuplot (grafiksel veri analiz yazılımı), xspread ve xfractint (fraktal yaratma programı) sayılabilir.
Ayrıca Doom, Quake, Abuse, Xtetris, FreeCiv, Imaze vb. onlarca oyun Linux’da oynanabilir.
1.6.3 Grafik Arabirimi (X Window Arabirimi)
Linux işletim sistemi altında X Window sistemiyle Windows altındaki gibi grafik arabirimiyle birlikte çalışabilinir. Windows ile uğraşan herkes X Window’a geçebilir. X ile ekranda aynı anda birden fazla pencere açılabilir (20 kadar pencere denetleyicisi vardır), fare yardımıyla birden fazla uygulama aynı anda kontrol edilebilir.
Pek çok uygulamanın (özellikle internet tabanlı) X üzerinde çalışan sürümleri vardır. Bu sayede metin tabanlı ekrana (vt100) dönmeden her işinizi X yardımıyla tamamlayabilme şansınız olur. Bu sayede Linux bir iş istasyonu görünümüne ve kullanışlılığına sahip olacaktır.
X pencere denetleyici (Window Manager-wm) kullanıcı ile X arasında bekler ve klavyeyle fareden emirleri ekranda yerine getirir. Bu emirler, pencerelerin açılması, kapatılması ve yerlerinin değiştirilmesi gibi komutlardır. Sıkça kullanılan pencere denetleyicileri fvwm, twm ve olwm’dir.
1.7 Linux ve Diğer İşletim Sistemleri
Linux işletim sistemi, diğer sistemler ile birlikte aynı sabit diski paylaşabilir. UNIX’i öğrenmek için kesinlikle en kolay ve ucuz olan yol olan Linux, diğer işletim sistemlerine karşı her zaman güçlü bir alternatif olmaktadır. İnternet servis sağlayıcılarının büyük çoğunluğu Linux kullanmakta, internet bağlantılarını, e-posta ve haber grubu alışverişini Linux sayesinde yapmaktadır.
Genelde kişisel bilgisayar satın alındığında üzerinde MS-DOS veya türevi bir işletim sistemi yüklenmiş olur. Fakat MS-DOS arabirimi programlanırken ileriyi düşünmeyen programcılar, bu işletim sistemine Linux’te olan bazı hayati özellikleri kazandıramamışlardır. MS-DOS, çok kullanıcılı bir sistem değildir ve aynı birden çok işi yapamaz. Fakat Linux bu özelliklere sahiptir.
Tüm bu olumsuzluklara rağmen yine de MS-DOS kullanılmak isteniyorsa; ücretsiz dağıtılan MS-DOS ve Windows emülatörü yardımıyla MS-DOS altında çalışan programların hemen hepsi Linux’la da çalışabilir. WinWord 2.0, sysinfo, Civilization ve Qbasic Linux altında sorunsuz çalışan MS-DOS/Windows programlarından birkaçıdır.
Profesyonel bir yatırım sayılabilecek Windows NT’nin çok görevlilik ve hafızayı mükemmel kullanma gibi özellikleri vardır. Buna karşılık fiyatı oldukça yüksektir ve çalışmak için gayet yüksek standartlı bir makine ister. IBM firmasının geliştirdiği OS/2 de NT2ye benzer şekilde çok görevli işletim sistemi olup fiyat/performans oranı açısından makul sayılabilecek bir işletim sistemi olarak göze çarpar.
İnternet’in kendisi UNIX tabanlı olduğu için Linux bu alanda yukarıda adı geçen sistemlerden daha avantajlı bir duruma gelir. Dağıtımı tek firma ile sabit olmadığı için değiştirme aşamasında dünyanın dört bir yanından katkı ve destek gelir. UNIX’e belirli bir standart getirilmesi için yapılan çalışmalara uyan Linux, POSIX standardı destekler.
Mandrake, RedHat, Caldera gibi çeşitli Linux sürümleri de piyasada satılmakta, çok zengin bir doküman ve arşiv kaynağı ile kullanıcılara sunulmaktadır. 8086 tabanlı işlemciler üzerinde kurulabilen ve İnternet üzerinde bedava dağıtılan diğer işletim sistemlerinden birisi FreeBSD’dir. FreeBSD, bir grup programcı tarafından BSD standardını 8086 bilgisayarlara taşımak üzere geliştirilmiştir ve Linux ile büyük benzerlikleri bulunur.
1.8 Linux Avantaj ve Dezavantajları
Pek çok insan, “Neden Linux?” diye sorabilir. Belki de cevap önce kullanıcının kendini tanıması ile bulunabilir. Değişik yerlerde Linux kullanılması ve bunun sonuçları hakkında gözlemlediklerimizin ışığı altında çok kabaca:
Eğer,
Bilgisayarla ilişkiniz belirli paket programlara dayanıyorsa, bilgisayar kullanmak için bilgisayar konusunda bilgi sahibi olmanız gerektiğine inanmıyorsanız, bilgisayar ile uğraşmak hoşunuza gitmiyorsa, sorunlarınızı kendi başınıza çözmeyi denemekten hoşlanmıyorsanız, bir sorun çıktığında para vererek de olsa bu sorununuzu birisi aracılığı ile çözmek istiyorsanız Linux kesinlikle size göre değil.
Ama eğer,
Bilgisayarla ilgilenmekten hoşlanıyorsanız, bilgisayarda çıkan problemlerle uğraşmak hoşunuza gidiyorsa, diğer işletim sistemlerinin sizi sıktığına ve sınırladığına inanıyorsanız, donanımınızdan daha çok performans istiyorsanız, UNIX işletim sistemi ile çalışmayı seviyorsanız
Linux size göre olabilir.
1.8.1 Avantajları
UNIX işletim sistemine sahip bir bilgisayar kullanmak istiyorsanız ve bu işletim sisteminde platforma bağımlı bir yazılım kullanmıyorsanız, Linux ideal bir çözümdür.
Linux ücretsizdir. Sadece işletim sisteminin maliyeti açısından değil, verdiği performans için ihtiyaç duyduğu donanım açısından da çok ucuzdur. Üstüne üstlük çok kullanılan ve bol yedek parçası bulunan bir platform altında çalıştığı için belirli bir Linux sisteminin performansını artırmak için yapılması gereken yatırım başka bir UNIX iş istasyonunu aynı oranda geliştirmek için gereken yatırıma göre çok düşüktür. Herhangi bir Sun bilgisayarın hafızasını iki katına çıkarmak için harcanacak para ile bir Linux-PC’nin hafızasını iki katına çıkarmak için harcanması gereken parayı kıyaslamayı deneyin. Fakat şirketler bazında Linux’un bedava bir işletim sistemi olması genelde gözardı edilir.
Bir Linux makine bu sayede sadece işletim sistemi açısından değil donanım olarak da ucuza gelmektedir.
Linux hızla gelişmektedir. Bu gelişimin en büyük yararı, eksikliklerin kullanıcıların talepleri ve çabaları sonucunda hızla giderilmesidir. Linux diğer tüm işletim sistemlerine belirli bir donanım için daha hızlı destek verebilmektedir.
Linux çok değişik donanımlar ve servisler için özel olarak hazırlanır. İşletim sisteminin temelini oluşturan çekirdek kullanıcı tarafından da derlenebildiği için, bu derleme sırasında sadece kullanım amacına yönelik alt programlarla donatılır. Bu genel olarak daha sistemin performansını artırmaktır. (Örnek olarak SCSI donanımınız yoksa çekirdeğinizde SCSI ile ilgili alt programlara yer vermezsiniz)
1.8.2 Dezavantajları
Linux’un serbestçe dağıtılıyor olması bir çok kişinin bu işletim sistemine güvenmemesine yol açmıştır. “Ciddi olsa, bedava olmazdı !” kanısı oldukça yaygındır.
Linux’un sürekli değişiyor olması en büyük dezavantajlarından biridir. Henüz tüm ihtiyaçlara cevap vermemesi, gelişimin bazı aşamalarında topyekün değişiklik yapılması, gelişimi takip etmek için bazen sürekli yenileme yapılması birçok kullanıcının bu işletim sistemine güvenmemesine yol açmaktadır.
Diğer işletim sistemlerinde olan teknik destek, dağıtım ve dökümantasyon alanlarında eksiklikleri vardır. Bu konudaki eksikleri gidermek için çeşitli gönüllü kuruluşlar, kullanıcı grupları oluşmuştur. Zamanla Linux teknik desteği ticari bir konu olarak ortaya çıkmıştır. Şu anda tüm dünyada Linux çözümleri konusunda teknik destek veren danışmanlar bulunmaktadır. Bu kişiler ve kutumlar hakkında ayrıntılı bilgiyi Consultants-HOWTO dökümanında bulabilirsiniz.
Linux işletim sistemini geliştirenlerin ticari kaygılar gütmemeleri bazı ticari yazılımların Linux üzerinde gelişmemesine sebep olmuştur. Linux üzerinde belirli konularda diğer işletim sistemlerinden aşağı kalmayan yazılımlar bulunmasına rağmen, belirli bazı konularda çok zayıf kalmıştır.
Linux üzerinde yer alan çözümlerin hepsi, basit kullanıcıların rahatça kullanabileceği düzeyde değildir. Bazı çözümler kullanıcıların belirli bir yazılım ve işletim sistemi bilgisine sahip olmalarını gerektirmektedir.
2. LINUX KURULUMU VE BAŞLANGIÇ
Linux hakkında ilk önemli dökümanlar yazıldığında, Linux çalıştırabilecek bilgisayarların özellikleri önemliydi. Linux 32 bitlik bir işletim sistemi olduğundan en az 80386SX işlemcilerle çalışmaktadır. 8086 ve 80286 işlemcili IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarlar Linux tarafından desteklenmemektedir. Hafıza olarak en az 4 Mbyte RAM ( yoğun işlemler için 12 veya 16) tavsiye edilmektedir. Teknik olarak 2 Mbyte ile de çalışması gerekir. Pratik olarak bugün piyasada bulunan hemen hemen her IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarda Linux çalışabilmektedir.
8 Mbyte RAM’a sahip herhangi bir 486 üzerinde hemen hemen her türlü uygulama rahatlıkla çalıştırılabilmektedir. Tabii ki daha fazla RAM ve daha hızlı işlemciler sistemin genel olarak daha hızlı çalışmasını sağlayacaktır.
Linux tarafından desteklenen donanımlar her geçen gün değişiyor. Bilgisayarınızda bulunan herhangi bir donanımın desteklenip desteklenmediğini Hardware-HOWTO dosyasından öğrenebilirsiniz.
Yine de daha önce yazılanları kısaca tekrar edersek,
Kişisel bilgisayarlarda INTEL, AMD, CYRIX şirketlerinin tüm 80386, 486, 586, 686, Pentium, PentiumPro işlemcileri
Tüm IDE, MFM, RLL sabit diskler
Çoğu SCSI sabit disk denetçileri
Çoğu Ethernet ve G/Ç kartları
Birçok VGA,SVGA,EGA,HERCULES görüntü kartları Linux tarafından desteklenmektedir.
Linux başka işletim sistemleri ile aynı sabit diskte bulunabilir. Makinanıza Linux yüklemek için mevcut işletim sisteminizi kaldırmak zorunda değilsiniz. Fakat yine de Linux yükleyebileceğiniz bir miktar alan ayırmak zorundasınız. Bir bilgisayara Linux yüklemek için bilgisayarınız üzerinde bir başka işletim sisteminin bulunmasına gerek yoktur, Linux tam anlamıyla kendi başına bir işletim sistemidir.
“Linux sabit disk üzerinde ne kadar yer kaplar?” sorusuna kesin bir cevap vermek oldukça zor, zira bu hangi yazılımları yükleyeceğinize ve ne kadar kullanıcı alanı istediğinize çok bağlıdır. Yine de kaba rakamlar vermek gerekirse, 40 Mbyte’lık bir alana çalıştırılabilir durumda ve işinizin çoğunu görebilecek bir Linux kurulabilir. Tüm paketleri yüklemeye kalktığınızda ise kabaca 250 Mbyte kadar yer kaplayacaktır.
Linux, çok çeşitli gruplar tarafından sürekli geliştirilen bir işletim sistemidir. Belirli kişiler ve topluluklar Linux için geliştirilen temel işletim sistemini ve uygulama yazılımlarını bir araya getirerek dağılımlar oluştururlar. Bir Linux dağılımı temel olarak bir makineye Linux kurmak ve o bilgisayar üzerinde Linux’la çalışmak için gerekecek tüm yazılımları ve paketleri içerir, bu yazılımların yüklenmesi için bir yükleme yazılımı sağlar.
Şu an mevcut çok çeşitli Linux dağılımları mevcuttur. Bu dağılımlar içerdikleri paketler ve yükleniş çeşitleri açısında bazı ufak tefek farklılıklar gösterseler de temelde aynı işletim sistemini yüklerler. Bir Linux dağılımı bir araya getirildiği zamandaki güncel işletim sistemini içermektedir. Örnek olarak Linux işletim sisteminin temeli olan çekirdek neredeyse her hafta yenilenerek geliştirilmektedir. Oysa dağılımlar senede ancak birkaç kere oluşturulurlar.
Linux dağılımları geleneksel olarak 3.5” lik disketler halinde hazırlanırlar. (her biri bir 3.5” lik diskete sığabilecek seri dizinler şeklinde). Her konu ile ilgili bir seri disket bulunur. (örnek olarak n serisi ağ uygulamaları için n1,n2,n3... şeklinde)
2.1 Mevcut Dağıtımlar
2.1.1 Internet
Tüm Linux dağılımları Internet üzerinde anonim FTP hizmeti ile sunulmaktadır. Ancak bireysel olarak dağıtımın tüm disketlerini bu yolla almak çok pratik olmayacaktır. Örnek olarak son slackware dağılımı 110 Mbyte civarında yer kaplamaktadır. Internet aracılığıyla dağıtım elde etmek, yerel kullanıcılarına yeni dağılımlar sunmak isteyen sistem sorumluları için ilginç bir çözüm olmaktadır.
2.1.2 NFS
Bir yerel bilgisayar ağına sahip kurumlarda paylaşılan bir disk alanı üzerinden Linux yüklemek mümkündür. Bu sayede CD-ROM veya Internet aracılığı ile elde edilen bir dağıtım kurumda ortak bir disk alanına yerleştirilir ve ağa bağlı makinalara yükleme yapılabilir.
Birçok kurumda Linux yüklemek için, geçici olarak bir Ethernet kartı takılır, bilgisayar ağ desteği veren bir şekilde açılır ve Linux disketleri bu şekilde ağ üzerinden yapılır.
2.1.3 Sabit Disk
Herhangi bir şekilde Linux dağıtımı disketleri bir sabit diske de kopyalanmış olabilir. Bu durumda mevcut sabit disk üzerindeki disketler kullanılarak da yükleme yapılabilir. Bu yöntem yine daha çok eğitim kurumlarında başka kaynaklardan elde edilmiş bir Linux dağılımını kopyalamak için kullanılır.
Bir kullanıcı makinesine Linux yüklerken tüm özelliklerini yüklemek istemeyebilir. Yüklediği yazımların bazılarının gereksiz olduğunu düşünüyorsa ileride bazı uygulamaları kaldırabilir veya sonradan gerekli gördüğü yazılımları dağıtım disketlerinden rahatlıkla ekleyebilir.
Linux sadece dağıtımlarda bulunan yazılımlara ek olarak çok çeşitli başka uygulamalar mevcuttur. (Örnek olarak Netscape hiçbir Linux dağıtımında bulunmamaktadır.) bu ek yazılımların birçoğu Internet üzerinde FTP arşivlerinde bulunmaktadır.
CD-ROM üzerindeki dağıtımlarda, dağıtımların yanısıra birçok tanınmış FTP arşivinde yer alan yazılımlar ve çeşitli dökümanlarda yer alır. Internet bağlantısı olan bir kurumda çalışmayan (veya bu tür bir kuruma erişimi bulunmayan) birisi için CD-ROM çok iyi bir çözümdür.
Internet bağlantısı bulunan (özellikle akademik) kurumlarda güncel dağıtımların Internet üzerinden aktarılması ve buradaki kullanıcılara NFS ve sabit disk üzerinde aktarılması daha pratik bir uygulamadır. Aynı kurumlar kendi çalışma alanları ile ilgili buldukları ek yazılımları da FTP arşivlerinden toparlayabilir ve kullanıcılarına bu ek yazılımları sunabilirler.
2.2 Sabit Disk Üzerinde Linux İçin Yer Açmak
Linux işletim sistemini yüklemek için sabit diskiniz üzerinde Linux için bir miktar yer ayırmak zorundasınız. Herhangi bir sabit disk bir işletim sisteminde kullanılabilmesi için ilk olarak bölümlere (partition) ayrılır. Daha sonra bu bölümler işletim sistemine uygun şekilde formatlanır. Linux işletim sistemi kendi disk formatını (ext2) kullanır. En yüksek verimi sabit disk üzerinde, kendi bölümünde, kendi disk formatı altında çalıştığı zaman verebilir. Eğer ayrı bir bölümlendirme yapılmıyorsa, tavsiye edilmese bile MS-DOS formatlı bir disk üzerinde de kurabilir (UMSDOS) ancak bu sistemin performansı diğerine göre oldukça düşük olacaktır. Bu dökümanın geriye kalan tüm kısımlarında bilgisayarınıza Linux yüklemek için sabit disk üzerinde Linux’a özgü bir bölüm ayrılacağı ve bu bölüme yükleyemeceği kabul edilecektir.
MS-DOS formatlı bir disk hiyerarşisi altına Linux kurmak için USMDOS-HOWTO dökümanından yararlanabilirisiniz. Eğer bilgisayarınızı bir süredir kullanıyorsanız, büyük bir ihtimalle sabit diskinizin tümünü kullandığınız işletim sistemi için ayırmış durumdasınız.
MS-DOS kullanıyorsanız diskinizin bir (sadece CJ veya birden fazla (C: D:..) bölüme ayrılmış durumda olabilir. MS-DOS altında bir disk üzerinde en fazla 4 bölüm olabilir. (primary partition). Eğer daha fazla bölüme ihtiyaç varsa temel bölümlerden biri genişletilmiş bir bölüm olarak ayrılır (extended partition) ve bu bölüm üzerinde mantıksal bölümler ayrılır(logical partitions).
Bilgisayarınızda birden fazla bölüm varsa bir bölümü boşaltıp bu bölümü Linux için ayırabilirsiniz. Eğer tek bölümünüz varsa, veya mevcut bölümlerinizden birini tümüyle harcamak istemiyorsanız diskinizi yeniden bölümlemeniz gerekecektir. Klasik olarak bu durumda bölmek istediğiniz bölümdeki yazılımların yedeğini almanız, daha sonra MS-DOS altında fdisk yazılımı yardımı ile söz konusu bölümü silmeniz, yeni boyutu ile yeniden yaratmanız, bu bölümü format komutu ile formatlandırmanız ve yedeğini aldığınız yazılımları yeniden yerleştirmeniz gerekecektir.
Bazı yazılımlar mevcut bölümünüzü iki parçaya ayırabilirler. Örnek olarak fips bu amaçla kullanılan bir yazılımdır. (Diskinizin üzerinde işlem yapan her yazılım az da olsa disk üzerindeki bilgilere zarar verme riski taşır. Bu tür yazılımlar ile çalışmadan önce önemli olduğunu düşündüğünüz bilgilerin yedeğini almaya özen gösterin). Ftips, defrag programı kullandıktan sonra bölümünüzü sizin belirleyeceğiniz boyutlarda 2 bölüme ayırabilir.
Eğer bilgisayarınızı yeni alıyorsanız veya yeni bir disk alıyorsanız, bu diskin tamamını veya bir bölümünü Linux için kullanabilirsiniz. Bu amaçla diskinizde sadece Linux kullanmak istemediğiniz bölümleri ayırmanız (ve gerisini boş bırakmanız) yeterlidir. Linux bölümlerinin Linux altından formatlanması gerekecektir.
Yoğun olarak Linux kullanan yerler için standart olarak dağıtımdan gelen işletim sistemini ayrı bir bölüme yüklemeleri kullanıcı alanları (/home) ve sonradan yüklenen yazılımlar (/usr/local) için ayrı bir alan ayırmaları tavsiye edilebilir. Bu sayede, işletim sistemi güncellemek son derece kolaylaşır, yeni işletim sistemi yüklerken sadece işletim sisteminin bulunduğu bölüm üzerinde işlem yapılır ve bu sayede kullanıcı alanlarının veya sonradan (dağıtım dışı) yüklenen yazılımların zarar görmeleri engellenebilir.
Her bir bölüm için ne kadar yer ayrılacağı hakkında çok şey yazılmıştır. Ne var ki yazılanların birçoğu sabit disklerin nadiren 200 Mbyte sınırını geçtiği günlerden kalmaktadır. Linux’un kaplayacağı alan, hangi paketleri kullanacağınıza çok bağlıdır. Kabaca bir disketin 2-3 Mbyte arasında yer kaplayacağını düşünerek, yüklemek istediğiniz disketleri hesaplayarak kaba bir tablo çıkartabilirsiniz. Tecrübeli bir Linux kullanıcısı hangi yazılımları kullanıp hangilerini kullanmadığını daha iyi belirleyecek durumda olacaktır. Dolayısı ile yeni bir kullanıcı ortalama olarak 200-300 Mbyte kadar bir yer ayırmak isteyecektir. Bu, günümüzün disk kapasiteleri düşünülünce o kadar büyük bir alan değildir.
Takas alanı konusunda da çok şey yazılmıştır. Birçok kaynak takas bölümü için ayırması gereken alanın gerçek hafızanın 2 katının biraz fazlası olarak kabul edilmektedir. Pratikte 10-60 Mbyte arasında bir alan fazlasıyla yeterli kalmaktadır. Ancak takas bölmeleri 128 megabytedan daha büyük olamaz. Eğer 128 megabytedan daha büyük takas alanı gerekiyorsa birden fazla takas bölmesi ayartmalısınız. Toplam 16 tane takas bölmeniz olabilir.
Takas alanı kullanırken, bir seferde daha fazla uygulama çalıştırmanızı sağlayacak şekilde Linux kullanılmayan sayfaları hafızadan diske taşır. Ancak, takas işlemi genelde yavaş olduğundan gerçek fiziksel hafızanın yerini dolduramaz. Ama çok fazla hafıza isteyen uygulamalar (X Window System gibi) eğer yeteri kadar fiziksel hafızanız yoksa takas alanına bel bağlar.
Tercih olarak 1.2 Gbyte’lık bir disk üzerinde;
Linux nedir denemek isteyen bir kişi için
Bölüm 1: DOS 1000 Mbyte
Bölüm 2: Linux 180-200 Mbyte
Bölüm 3: Linux “swap” bölümü 10-20 Mbyte
İşinde arada sırada Linux kullanan birisi için
Bölüm 1: DOS 400 Mbyte
Bölüm 2: Linux 400 Mbyte
Bölüm 3: Linux takas bölümü 32 Mbyte
Bölüm 4: DOS( DOS altında D: olarak gözükecek) 400 Mbyte
İnternet üzerinde sadece Linux kullanan bir bilgisayar için
Bölüm 1: Linux 100 Mbyte
Bölüm 2: Linux takas bölümü 60 Mbyte
Bölüm 3: Linux /usr 400 Mbyte
Bölüm 4: Linux /home 600 Mbyte
2.3 Bilgisayarın Linux ile Açılması
Bilgisayarın sabit diski üzerinde yer ayırdıktan, bir Linux dağıtımı bulduktan sonra artık Linux yüklemek için yapılması gereken, yükleme yapmanıza yardımcı olmaya yetecek şekilde bilgisayarınızı Linux altında çalıştırmaktır. Bu amaçla boot ve root disketi adı verilen iki disket kullanılması yeterlidir. Bu disketlerden boot disketi bilgisayarınız üzerindeki donanıma uygun bir Linux çekirdeği (kernel) içerir ve bilgisayarın Linux ile açılmasını sağlar, root disketi adı verilen diğeri ise makinanız Linux olarak açıldığı zaman çalıştıracağı yazılımları içeren ve Linux’un çalışması için gereken sistem programlarını içerir . Bu iki disketi,
MS-DOS altındaki sistem disketine benzetmek mümkündür.
Boot ve root disketleri, Linux dağılımı ile birlikte gelirler. Eğer bir CD-ROM dağıtımı kullanıyorsanız, büyük ihtimal disketler CD-ROM ile beraber geleceklerdir. Eğer dağıtımı Internet’ten alıyorsanız bu disketler bir disket görüntüsü olarak bulunacaklardır. Yapmanız gerek bu disket görüntülerini normal disketlere bu amaç için yazılmış bir yazılımla aktarmak ve açılış disketlerini oluşturmaktır. Bunun için RAWRITE.EXE programını kullanabilirsiniz.
Root disketi için genelde bir veya iki seçenek bulunmaktadır. Genelde kullanılan disket color.gz adını alır.
Boot disketi için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Zira boot disketi Linux çekirdeğini içermektedir. Her işletim sistemi, o işletim sistemi altında çalışacak olan bilgisayar üzerindeki donanıma erişebilmek için bazı destekler içerir. Ne var ki her donanım kendisine göre bir takım farklılıklar gösterir. Linux bilgisayarınız üzerinde bulunan birçok donanım için destek verebilir, ne var ki tüm donanım desteğini tek bir çekirdekte toplamak çekirdeğin gereksiz yere büyümesine ve hantallaşmasına neden olacaktı( Bilgisayarınızda ses kartı donanımı yoksa çekirdeğin ses kart desteğine ihtiyacınız olmayacaktır, yapılan sadece gereken destekleri ekleyerek çekirdeğin verimini artırmak demektir.)
Linux çekirdeği gerektiğinde destek verdiği donanımları destekleyecek şekilde güncellenebilir. Ancak Linux yükleyebilmek için, seçeceğiniz yükleme yöntemine göre bazı donanımlara destek vermesi gerekmektedir. Örnek vermek gerekirse, NFS üzerinden Linux yüklemek için çekirdek içerisinde mutlaka ağ (network) desteğinin olması gerekmektedir ama ses kartı desteğinin olmasına gerek yoktur. Linux yükledikten sonra derleyeceğiniz bir çekirdeğe ses kartı desteği vermesini sağlayabilirsiniz.
Bir işletim sisteminin sabit diske yüklenme aşamasında kullanıcıya sağlayacağı en büyük kolaylık, deneyimli kullanıcılar için tüm paketleri kurmadan önce sormak, Linux’u bilmeyen ve sabit diskine Linux kurmak isteyen yeni kullanıcılar için ise kurulum aşamasını mümkün olan en az soru ile bitirip daha önceden belirlenmiş birtakım paketleri otomatik olarak yüklemektir.
Çok farklı donanımların olması Linux yükleyebilmek için bir dizi boot disketinin oluşmasına neden olmuştur. Güncel bir Linux dağıtımında hangi boot disketlerinin hangi donanımlara destek verebildiğini görebilmek için ilgili dağıtımla gelen README dosyalarına bakmak gerekecektir. Şu anki Slackware dağıtımı ile gelen boot disketlerinden bazıları ;
Bare.i IDE sabit disklere, sabit disk veya IDE/ATAPI CD-ROM’lardan yükleme yapmak için
Net.i IDE sabit disklere, NFS üzerinden yükleme yapmak için.
Scsinet.s SCSI sabit disklere, NFS üzerinden yükleme yapmak için. Buna ek olarak değişik SCSI denetçileri için 25 kadar değişik boot disketi bulunmaktadır.
Xt.i Bu açılış disketinde sadece IDE ve XT sabit disk sürücüleri vardır.
Boot ve root disketlerinizi de elde ettikten sonra artık bilgisayar ilk defa Linux altında çalışmak için hazırdır. Boot disketini takarak sistemi açın, (PC’nin açılma sırasının A:,C: olmasına dikkat ediniz). Disket açılır açılmaz yaklaşık bir sayfalık bir mesaj verecek ve kullanıcıdan ek bir parametre isteyip istemediğini soracaktır.
Bu noktada çalışacak olan yeteneğe birçok ek parametre verilebilir. Eğer herşey yolunda giderse bu noktada özel bir parametre belirtmeye gerek kalmayacaktır. Boot disketi parametreleri hakkında BootPrompt-HOWTO içerisinde detaylı bilgi bulabilirsiniz. Bu aşamayı geçtikten sonra çekirdek yüklenmeye başlayacak ve bir dizi mesaj geçecektir. Bu mesajlar çekirdeğinizin bilgisayar üzerindeki donanımları tanıması ve çeşitli hizmetleri çalıştırması ile ilgili mesajlardır. Çekirdeğin donanımınızı ne şekilde tanıdığı bu mesajlardan anlaşılır. Yükleme yapabilmek için çekirdeğin sabit diskinizi ve ağ bağlantısı kullanacaksınız Ethernet kartınızı doğru olarak tanımış olması gerekecektir.
Daha sonra kullanıcıdan root disketini yüklemesi için bir mesaj çıkacaktır. Bu aşamada boot disketi yerine root disketi takılmalıdır. Kısa bir yüklemeden sonra bir mesaj çıkacak ve ardından
login:
mesajı ile karşılaşılacaktır. Tebrikler!. Artık Linux altında çalışmaya başlayabilirsiniz. Bilgisayarınız şu anda sizden bir kullanıcı ismi beklemektedir. “root” yazarak sisteme girin.
2.3.1 Ön Hazırlık
Yüklenmenin her aşaması setup yazılımı tarafından yürütülür. Ancak ilk olarak disk alanlarının tanımlanması gerekmektedir.Bu amaçla setup programı kullanılır.
Linux altında bir bilgisayara bağlı her cihaza bir dosya gibi erişilebilir. Her cihaza karşılık gelen bir sistem dosyası mevcuttur.cihazlarla ilgili dosyalar /dev dizini altında yer alır. IDE sabit diskler “hd”, SCSI sabit diskler “sd” olarak adlandırılır. Aynı anda bir bilgisayara birden fazla disk bağlanmış olabilir. Diskler sırasıyla a b c d olarak adlandırılır. Her disk üzerinde birden fazla bölüm olabilir. Bu bölümler 1 2 3 4 olarak numaralandırılır. Örnek:
/dev/hda, bir numaralı IDE (Primary Master) diski
/dev/hda1, bir numaralı IDE diskin ilk bölümü (DOS altında c
/dev/hda2, bir numaralı IDE diskin ikinci bölümü
/dev/hdb, iki numaralı IDE (Primary Slave) diski
/dev/hdc, üç numaralı IDE (Secondry Master) disk
/dev/hdd, dört numaralı IDE (Secondry Slave) disk
/dev/sdb3, ikinci SCSI sabit diskin üçüncü bölümü
göstermektedir.
2.3.2 FDISK
Birden fazla sabit disk varsa hangisi ile ilgilenecek belirtilmelidir. Fdisk’i kullanırken dikkat edilmelidir. Her an yanlış bir diski formatlama yapabilirsiniz.
Fdisk komutu hardisk bölümlerinin düzenlenmesi için kullanılır. Eğer komut satırında parametre verilmezse fdisk ilk bulduğu disk üzerinde işlem yapacaktır. Komut satırında istenilen disk belirtilmelidir.
Fdisk paremetreleri:
/fdisk -v: Fdisk programının sürümünü ekrana getirir.
Fdisk -l: /dev/hda, /dev/hdb, /dev/sda, /dev/sdb, /dev/sdc, /dev/sdd, /dev/sde, /dev/sdf, /dev/sdg ve /dev/sdh disklerinin (varsa) bölümlendirme tablosunu ekrana yazar ve çıkar.
Fdisk -s <disk-bölümü>: Eğer bir DOS bölümü değilse (bölüm numarası 10’dan büyük), sözkonusu disk bölümünün büyüklüğü bayt cinsinden ekrana yazılır.
Örnek FDISK Çalışması
Bu örnek içerisinde 1 Gbyte’lık SCSI sabit disk’e sahip makine üzerinde LINUX için gerekli kısımların ayrılması adım adım incelenmiştir. Söz konusu sabit disk üzerinde kullanıcı önceden 400 Mbyte’lık bir kullanıcı alanı tanımlamış ve geri alanı LINUX için ayırmıştır.
Fdisk programı çalıştığında ilk olarak mevcut bölümler hakkında bilgi almak için p komutunu (Print Partition Info) kullanılır.
Command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors, 1017 cylinders
Units = cylinders of 2074*512 bytes
Device Boot Begin start End Blocks Ld System
/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit>=32M
bu tablo sadece tek bölüm ayrıldığını, ayrılan alanın DOS formatında olduğunu, boot edecek bölüm olduğunu belirtiyor. Bölümün adı /dev/sda1, yani ilk SCSI sabit disk üzerinde tanımlanan ilk bölüm. İlk iş olarak LINUX işletim sistemi için yeni bir bölüm yaratmalıyız.
Command (m for help): n
Command action
e extended
p primary partition (1-4)
p
Partition number (1-4):2
First cylinder (396-1017):396
Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([396]-1017): +250M
N komutu ile kendimize yeni bir bölüm yarattık. İlk seçenek temel bir disk bölümümü yoksa gelişmiş bir disk bölümü üzerinde mi işlem yapacağımızı sordu. Temel bir bölüm için p komutunu girdik. Daha sonra hangi bölümü yaratacağımızı sordu. Halen mevcut 1 bölüm var, bu bölüm ikinci bölüm olacak bu yüzden 2 yazdık.
Bölümün başlangıç adresini giriyoruz. Bu değer otomatik olarak bir önceki bölümün bitiş değerinden hesaplanmaktadır. Sadece onaylıyoruz. Daha sonra istediğimiz boyutu belirtiyoruz. +250M tanımı 250 Mbyte’lık bir kısım istediğimizi belirtiyor. Yarattığımız bu bölümü p komutu ile inceliyoruz .
Command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors,1017 cylinders
Units = cylinders of 2074*512 bytes
device Boot Begin Start End Blocks Id System
/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit>=32M
/dev/sda2 396 396 642 256139 83 linux native
fdisk yaratılan her bölümü otomatik olarak (LINUX native) olarak yaratmaktadır. Şimdi takas alanı için 60 Mbyte’lık 3.temel bölümü tanımlayalım:
command (m for help): n
command action
e extent
p primary partition (1-4)
p
Partition number (1-4):3
First cylinder (643-1017):643
Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([643]-1017): +60M
command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors,1017 cylinders
Units = cylinders of 2074*512 bytes
Device Boot Begin Start End Blocks Id System
/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit>=32M
/dev/sda2 396 396 642 256139 83 linux native
/dev/sda3 643 643 702 62220 83 linux native
dikkat edilecek olursa bu bölüm de LINUX native olarak tanımlandı. LINUX tarafından takas bölümü olarak kullanılacak olan bölümler farklı bir yapıya sahiptirler ve ayrıca tanımlanmalrı gerekmektedir. Bu amaçla t komutu ile herhengi bir bölümün tipini değiştirmek mümkündür. (Tip değiştirmekle o bölümün yapısı (formatı) değişmiş olmuyor, format sonradan yapılan bir işlemdir).
Command (m for help): t
Partition number (1-4): 3
Hex code (type L to list codes): 82
Changed system type of partirion 3 to 82 (Linux swap)
Command (m for help): p
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors,1017 cylinders
Units = cylinders of 2074*512 bytes
Device Boot Begin Start End Blocks Id System
/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit>=32M
/dev/sda2 396 396 642 256139 83 linux native
/dev/sda3 643 643 702 62220 82 linux swap
yukarıda yapılan işlemle 3 numaralı bölümün tipini Linux swap olarak değiştirmiş olduk. Şu anda yine n komutu ile ekleriz.
Command (m for help):n
Command action
e extent
p primary partition (1-4)
p
Partition number (1-4):4
First cylinder (703-1017):703
Last cylinder or +size or +sizeM or +sizeK ([703]-1017): 1017
Command (m for help)
Disk /dev/sda: 34 heads, 61 sectors,1017 cylinders
Units = cylinders of 2074*512 bytes
Device Boot Begin Start End Blocks Id System
/dev/sda1 * 1 1 395 409584+ 6 DOS 16-bit>=32M
/dev/sda2 396 396 642 256139 83 linux native
/dev/sda3 643 643 702 62220 82 linux swap
/dev/sda3 703 703 1017 326655 83 linux native
Bu örnekte boyut Mbyte cinsinden verilmedi. Zaten amaç kalan alanı tümüyle kullanıcı alanı olarak ayırmaktı. Bu nedenle son silindirin numarasının girilmesi yeterli olur. Artık yapılması gereken bu bilginin diske yazılmasıdır. Şu ana kadar yapılan hiçbir değişiklik sistem üzerinde herhangi bir etki yapmamıştır. Ancak bölümlenme bilgisi diske yazıldıktan sonra geri dönüş yoktur.
Command (m for help): w
The partition table has been altered!
Calling ioctl() to re-read partition table.
(Reboot to ensure the partition table has been updated.)
Syncing disk.
Reboot your system to ensure the partition table is updated.
Sabit diski bölümleme esnasında karşılaşılan bazı sorunlar vardır. Bunların en önemlisi Linux’un nasıl çalıştırılacağı ile ilgilidir. Linux açmak için belli başlı üç yöntöm vardır:
LILO ile boot menüsünden
DOS altından LOADLIN isimli bir yazılımla
Yüklemek için yapıldığı gibi bir boot diskiyle
Son iki yöntem herhangi bir sınırlama getirmezken ilk yöntemin bir sınırlaması vardır. LILO isimli yazılım kullanıldığı zaman bilgisayar açıldığı zaman minik bir yazılım çalıştırır ve gerektiğinde linux çekirdeğine yükler. Ancak çekirdek yüklenmesine kadar geçen süre içerisinde sistemin BIOS komutları çalışır. Bu komutların önemli bir sınırlaması bir disk üzerindeki bir yazılımı belirleyen üç parametreden (silindir sayısı, kafa numarası, sektör numarası) silindir sayısının en fazla 1024 ile sınırlı olmasıdır. Bu bakımdan llLILO kullanılacaksa Linux çekirdeğinin yer alacağı bölüm bu 1024 numaralı silindir sınırının altında kalmalıdır. Bu sınırlama tamamıyla DOS’un kullandığı BIOS’un sınırlandırmasıdır. Yeni BIOS’lar bu sınırlamadan kurtulmak için LBA adı verilen bir yöntem kullanırlar. Bu yöntemin temelinde BIOSTA kafa sayısı için gereksiz yere ayrılan kısımların silindir sayısını belirtmek için kullanılmasıdır. (BIOS, bir sabit disk için 64’e kadar kafa kabul edebilmektedir). Böylelikle 1654 silindirli 16 kafalı bir sabit disk, LBA olarak 827 silindirli ve 32 kafalı olarak tanımlanabilmektedir. İkinci durumda bu disk üzerinde tanımlanabilecek her bölümün yukarıda belirtilen sınırlama içerisinde kalacağına dikkat ediniz.
2.3.3 Setup Programı
Setup Linux yüklemek için gereken temel birçok işlemi yapabilir. Ok tuşları yardımıyla menüler arasında gezerek işlemleri tamamlayabilirsiniz.ekrana gelen menüler aşağıdadır.(Linux sürekli gelime halinda olduğu için zamanla değişiklikler olabilir.)
Hint: If you have trouble using the arrow keys on your keybord,
You can use “+”, “-“ and TAB instead. Which option would you like?
HELP Read the Slackware setup HELP file
KEYMAP Remap your keyboard
MAKE TAGS Tagfile customization program
TARGET Select target directory [now:/]
SOURCE Select source media
DISK SETS Decide which disk sets you wish to install
INSTALL Install selected disk sets
CONFIGURE Reconfigure your Linux system
PKGTOOL Install or remove packages with Pkgtool
EXIT Exit Slackware Linux Setup
< OK > <Cancel>
HELP Menüsü: Setup programı hakkında bazı ipuçları verecektir.
KEYMAP Memüsü: Bu menü ile Amerikan klavye dışında bir klavye tanımlamak mümkün olacaktır.
MAKE TAGS Menüsü: Bu menü yardımı ile dağıtım disketlerinde özel uzantılı dosyalar hazırlayarak hangi paketlerin yükleneceğini otomatik olarak belirlemek mümkündür. Bu sayede eğer benzer makineler yüklenecekse yüklenecek paketler bir kere belirlenir ve bir daha menülerden ekstradan paketlerin seçilmesine gerek kalmaz. Büyük ihtimalle buraya kadar henüz bir takas alanı tanımlamamışsınızdır. Setup yazılımı bu durumu anlar ise bir takas bölmesi oluşturulması için aşağıdaki menüyü ekrana getirecektir.
ADDSWAP Menüsü: fdisk ile ayırdığınız takas bölümünü uygun şekilde formatlar ve bu bölümü kullanıma açar. Setup yazılımı hangi disk bölümünün takas bölümü olarak ayrıldığını otomatik olarak bulacaktır. Daha sonra söz konusu alanları form atlayacak ve bu takas alanını sistem belleğine ekleyecektir. (Her adımda bir onay isteyecektir.)
TARGET Menüsü: Linux’un hangi bölüme yükleneceğini belirler. Bu menüye girildiği zaman Linux’un disk formatına (ext2) sahip (sabit disk bölümü numarası 83 olan) tüm disk bölümleri gösterilecek ve içerlerinden hangisine Linux kurulması istenileceği sorulacaktır. Bu aşamadan sonra o disk bölümü kullanıcı isterse formatlanacaktır. Burada iki format seçeneği vardır. Bu seçeneklerin ikincisinde disk önce hatalar için taranacak daha sonra formatlanacaktır. Eğer Linux disk formatında başka bölümler varsa bu bölümlerin kullanılmasının istenip istenmediği sorulacaktır. Bu sayede disk hiyerarşisinin herhangi bir kısmını bu ek disk bölümleri üzerine kurmak mümkündür. Son olarak Linux tarafından desteklenen başka disk bölümleri varsa (Örneğin DOS) bu bölümlere Linux altından erişim yapılmasının istenip istenmediği sorulacak ve bu bölümler için hiyerarşi içerisinde bir dizin atanması istenecektir.
SOURCE Menüsü: bu menü Linux dağıtımının nerede aranması gerektiğini belirler. Buradaki seçenekler
SOURCE MEDIA SELECTION
Where do you plan to install slackware Linux from?
1 Install from a hard drive partition
2 Install from floppy disks
3 Install via NFS
4 Install from a pre-mounted directory
5 Install from CD-ROM
1 Numaralı seçenek, Linux dağıtımını bir sabit disk bölümünde aramak için kullanılacaktır. Bu seçenekle örnek olarak DOS kısmında bulunan dağıtım disketlerinden yükleme yapılabilir.
2 Numaralı seçenek, disketlerden yükleme yapılmaktadır. Çalışır bir sistemi birkaç disketle oluşturmak mümkündür. Ancak günümüzde tercih edilmemektedir.
3 Numaralı seçenek, NFS üzerinden yükleme yapmak için kullanılmaktadır. Burada bilgisayar ağına bağlı olması, bu bilgisayar ağı üzerindeki bir sunucu üzerinde erişim izni bulunan bir dizin altında dağıtım disketlerinin bulunması gerekmektedir. Bu seçenekle yükleme yapmak için boot disketi içerisinde yer alan diskette ağ desteğinin bulunması gerekmektedir. Bu seçeneğin ardından bilgisayarın (geçici) IP numarası varsa ağ üzerindeki yönlendiricinin (router-getway) IP numarası, ağ maskesi (subnet mask), NFS sunucu IP numarası ve sunucu üstünde dağıtım disketlerinin bulunduğu hiyerarşi gibi ağ ile ilgili parametreler sorulacaktır. Bu soruların cevabını sistem yetkilisinden öğrenmeniz ve onun onayını almanız gerekecektir.
4 Numaralı seçenek, aslında 1 numaralı seçeneğe çok benzemektedir. Aradaki fark bu durumda sistem hiyerarşisine bağlanmış (mounted) bir dizin içerisinde dağıtım disketlerinin bulunmasıdır.
5 Numaralı seçenek ise CD-ROM’dan yükleme yapmak içindir.
DİSKSETS Menüsü
CUS Also prompt for CUSTOM disk sets
A Base Linux system
AP Various Applications that do not need X
D Program Development (C, C++, Lisp, Perl etc.)
E GNU Emacs
F FAQ lists, HOWTO documentation
K Linux kernel source
N Networking (TCP/IP, UUCP, Mail, News)
T TeX typesetting sftware
TCL Tcl/Tk script languages
X Xfree86 X Window System
XAP X Aplications
XD X Server Development kit
XV Xview (Openlook Window Manager, apps)
Y Games (tahat do not require X)
A Serisi (8 disket): Temel işletim sistemi bu disketlerde yer alır. Temel disk hiyerarşisi yaratılır, sistemin çalışması için hayati olan yazılımlar, terminal yazılımları, kabuklar (shell), disk düzenleme yazılımları, kütüphaneler, Linux çalıştırmak için LILO ve LOADLIN bu disketlerdedir.
AP Serisi (5 disket): X Window ortamı gerektirmeyen uygulama yazılımlar. Metin editörleri, ghostscript, man sayfaları, midnight commander (Norton Commander benzeri bir yazılım) bu disketlerde yer alır.
D Serisi (13 disket): Tüm programlama dilleri ve destek yazılımları bu disketlerde yer alır. Eğer kendinize yeni bir Linux Çekirdeği derlemeyi düşünüyorsanız bu seriye ihtiyacınız var.
E Serisi (8 disket): EMACS editörü.
F Serisi (2 disket): Linux hakkında birçok doküman ve açıklama bu disketlerde yer alır. Yeni başlayan birisi bu disketleri mutlaka yüklemesi gerekir. Söz konusu dokümanlar sıkıştırılmış halde
/usr/doc
/usr/doc/faq
/usr/doc/faq/HOWTO
dizinlerine yüklenecektir. Dokümanlar sıkıştırılmış olduğundan zless gibi sıkıştırılmış dosyaları destekleyen bir yazılımla okunmaları gerekir.
K Serisi (6 disket): Çekirdeğin kaynak kodu burada bulunur. Eğer kendi donanımınıza uygun bir çekirdek derlemek istiyorsanız bu seriye ihtiyacınız var. FTP arşivlerinden kaynak kodu olarak bulacağınız bazı yazılımlar da bu hiyerarşi altında yer alan bazı dosyalara ihtiyaç duyacaklardır.
N Serisi (6 disket) : Ağ desteği bu diskler ile sağlanmaktadır. E-posta okuma yazılımları, lynx, www sunucusu, haber grubu okuma yazılımları bu disketlerin içerisinde yer alan yazılımlardır.
T Serisi (9 disket): TeX. TeX yüklerken üç temel seçenekle karşılaşacaksınız. İlk seçenek hangi TeX yardımcı paketlerini isteyeceğinizi sorar. İkinci seçenek hangi dil için makro tanımları istediğinizi sorar. Son seçenek yazı tipleri hakkında tercihlerinizi sorar.
TCL Serisi (2 disket): X Window altında kullanımı basit bir programlama dili ve bu dili ile yazılmış bazı uygulama yazılımları (tkdesk).
X Serisi (16 disket): X Window desteği. Bu disketlerin büyük kısmı değişik grafik kartları için X window sunucuları ve yazı karakterlerinden oluşmaktadır. Linux yüklediğiniz bilgisyar üzerindeki grafik kartını bilmeniz ve buna uygun bir sunucu seçmeniz gerekmektedir.
XAP Serisi (4 disket): X Window altında çeşitli uygulamalar: santranç, gnuplot, xv, xfileman, windows95 benzeri X Window arayüzü bu seriler içerisinde yer almaktadır.
XD Serisi (3 disket): Xserver geliştirmek için kütüphane ve uygulama yazılımları.
XV Serisi (3 disket): OpenLook desteği veren yazılımlar. Bu sayede X Window altında Sun bilgisayarlarda yer alan Open Windows benzeri bir ortam kullanılabilir.
Y Serisi (1 disket): Minik birkaç oyun.
INSTALL Menüsü: Seçtiğiniz disk serilerini belirlediğiniz kaynaktan, belirtilen hedef disk bölümüne aktarır. Disk serileri içerisinde yer alan paketleri ne şekilde yüklemek istediğiniz konusunda birtakım seçenekler olacaktır. Bunlar:
NORMAL Use the default tagfiles for verbose prompting
MENU Choose package subsystems from interactive menus
CUSTOM Use custom tagfiles in the package directories
PATH Use tagfiles in the subdirectories of a custom path
EXPERT Cgoose individual packages from interactive menus
NONE Use no tagfiles-install everything
NORMAL: Bu seçenek ile gerekli paketler yüklenir, diğer paketler için kısa bir açıklama yazılır ve kullanıcının fikri sorulur.
MENU ve EXPERT: Bu seçeneklerde her disk serisi yüklenmeye başlanırken o seride yer alan tüm paketler bir menü içerisinde yer alır. Kullanıcı istediği paketleri işaretler ve bunların yüklenmesini sağlar.
CUSTOM ve PATH: Daha önce belirtilen TAGFILE dosyaları yardımıyla yükleme yapmak için kullanılır. Bu durmda belirli bir uzantıya sahip dosyalar içerisinde (TAGFILE) yüklenmesi gereken yazılımlar belirtilir. Bu seçenek ile TAGFILE’ların uzantısı belirtilir ve o uzantılı dosyalarda bulunan paketler yüklenir.
NONE: Herşeyi kuracaktır. Sadece belirli paketler için anlamlıdır.
2.3.4 Sistem Tanıtımları (Konfigürasyon)
Yükleme bittikten sonra yapılacak iş artık sistemimizin tanıtımlarını yapmaktır. İlk aşama sistemi açacak bir çekirdek belirlemektir. Bu konuda üç seçenek var:
Bootdisk Use the kernel from the installation bootdisk
Cdrom Use a kernel from the Slackware CD
Floppy Install a zimage or bzimage file from a DOS floppy
Bootdisk: Bu seçenekte kullandığınız çekirdek boot disketinden kopyalanacaktır.
CD-ROOM: Slackware CD-ROOM’unda bulunan önceden derlenmiş çekirdeklerden herhangi birisini seçebilirsiniz.
Floppy: Herhengi bir DOS disketinde yer alan çekirdeği yüklemenizi sağlar.
Daha sonra sisteminiz için bir boot disketi yaratmak isteyip istemediğinizi soracaktır. Ne olursa olsun, elinizin altında root ve boot disketleri bulundurmak zorundasınız. Bir sorun olduğunda sisteminizi açmak için bir boot disketi bulmanız gerekecektir.
Ardından setup size modem, mouse, CD-ROM, bulunduğunuz zaman dilimini soracak ve liloconfig yazılımı çalışacaktır. ;LILO, Linux Loader (Linux yükleyicisi) kelimelerinden meydana gelir. LILO Linuz yüklemek için kullanılan çok pratik ve etkili bir yazılımdır. Bilgisayar açılır açılmaz, boot eden ilk sabit diskin üzerinde (boot partition) kendini yazar, bilgisyar açılır açılmaz, birden fazla işletim sistemi için seçenek sunulur. Konfigürasyon sırasında LILO kendisinin nereye yazılacağını sorar, bu seçenekler arasında
The Master Boot Record of your first hard drive
The superblock of your root Linux partition
A formatted floppy disk
yer alır.
1 numaralı seçenek, birçok uygulamada kullanılacak olan seçenektir. MBR bir bilgisayar açarken ilk bakılacak yerdir.
2 numaralı seçenek, MBR’yi kullanmamaktır. Bunun sebebi, MBR üzerinde bir başka işletim sisteminin benzer bir yazılımın bulunması olabilir. (örneğin OS/2 Bootmanager).
3 numaralı seçenek, LILO kendisini bir diskete yükleyecektir. Bu disketten açıldığı zaman menü ortaya çıkacaktır.
Daha sonra boot işlemi sırasında çekirdeğe gönderilecek ekstra parametreler belirtilebilir. Birçok sistem için bu parametre gereksizdir. Bu parametre boot diski ile açıldığı zaman sorulan parametrenin aynısıdır. Sonraki seçenek LOLO’nun yükleme sırasındaki davranışını belirler. LILO konfigürasyonu sırasında birden fazla boot edilebilecek sabit disk bölümü tanımlanabilir. Shift tuşuna basıldığı zaman LILO mevcut bölümler için bir liste çıkaracaktır. LILO için tanımlı dört davranış vardır:
None, don’t wait at all - boot straight into the first OS
5 seconds
30 seconds
Present a prompt and wait until a choice is made without timing out
1 numaralı seçenek, hiç beklenmeden doğrudan listede belirtilen ilk işletim sistemini yükleyecektir. Sadece Linux bulunan bilgisayarlar için kullanılan seçenel budur.
2 ve 3 numaralı seçenek, sırasıyla 5 ve 30 saniye beklerler, eğer bu süre içerisinde Shift tuşuna basılmazsa ilk sırada yer alan işletim sistemi yüklenir.
4 numaralı seçenek, bir işletim sistemi seçilene kadar bekler.
Daha sonra sırasıyla yüklenmesini tercih ettiğiniz disk bölümlerini tanıtabilirsiniz. LILO her bölüm için sizden ayıredici bir kelime isteyecektir. LILO yükleme anında sizden komut beklerken bu kelimeye göre işletim sistemini yükleyecektir.
2.3.5 LILO Konfigürasyonu
Eğer linux ve OS/2 ile birlikte aynı disk üzerinde çalışmayacaksanız, LILO’yu öncelikli yükleyici olarak diskinizdeki diğer işletim sistemlerinin açılışında rahatlıkla kullanabilirsiniz. OS/2’nin kendine ait önyükleyicisi olduğundan birincil önyükleyici olarak bunu kullanın, LILO’yu ise Linux açmak için çalıştırın.
Slackware LILO kurululm işlemi, bazı özel durumlar için yetersiz kalmaktadır. Bu gibi durumlarda dosyanın el yardımıyla konfigürasyonu gereklidir.
LILO’yu değiştirmek için /etc/lilo.conf dosyası üzerinde değişiklikler yapmalıyız. Aşağıda bir LILO örneği görülüyor. Burada Linux bölümü /dev/hda2’de, MS-DOS bölümü ise /dev/hdb1’de (ikinci sabit diskin ilk bölümü) bulunuyor.
#LILO, /dev/hda üzerinde kurulacak.
boot = /dev/hda
#Linux yüklemek için
image = /vmlinuz (çekirdeğin disketteki ismi /vmlinuz)
label = linux (burada “linux” ismini ver. Açılış anında ekranda “linux” yazısı görünür.)
root = /dev/hda2 (Kök dosya sistemi olarak /dev/hda2 kullan)
vga = ask (VGA ekran modu için kullanıcıdan komut bekle)
#MS-DOS yüklemek için
other = /dev/hdb1 (MS-DOS bolumu)
label = msdos (“msdos” ismini ver)
table = /dev/hdb (ikinci sunucu için bölümlendirme tablosu)
Yukarudaki bir örneği görülen /etc/lilo.conf dosyasında gerekli değişiklik veya düzeltmeleri yaptıktan sonra /sbin/lilo dosyasını root olarak çalıştırın. Bu komut LILO önyükleyicisini sabit diske kuracaktır. Bundan sonra her yeni çekirdek derlemenin ardından dosyada uygun değişiklikleri yapıp aynı komutu çalıştırmalısınız.
Şimdi sistemi tekrar açabilirsiniz. LILO, /etc/lilo.conf dosyasındaki ilk işletim sistemini yükleyecektir. Başka bir sistemle açmak için önyükleme menüsünden ekrana girmelisiniz. Bunun için makine açılırken Shift veya CTRL tuşlarını basılı tutun. Ekrana bir açılış istemcisi gelecektir:
boot:
Burada ya açılmasını istediğiniz işletim sisteminin ismini yazın (ilk kurulum sırasında MS-DoS veya linux), ya da tab tuşuna basarak listeyi ekrana getirin. OS/2 kullanabilmek için Linux önyükleyicisini ikincil kullanmanız gerekecektir. Linux’u OS/2 önyükleyicisinden açmalısınız. Bunu yapmak için Linux sabit disk bölümünü OS/2 fdisk kullanarak yaratın. Ardından sözkonusu bölümü Fat veya HPFS olrak formatlayın ki OS/2 tanıyabilsin.
Bundan sonra LILO’yu linux dosya sisteminin olduğu bölüme kurun. /etc/lilo.conf dosyasının linux için kullanılan satırların son durumu şu şekilde olacaktır:
boot = /dev/hda2
image = /vmlinuz
label = linux
root = /dev/hda2
/sbin/lilo dosyasının çalıştırılmasının ardından OS/2 önyükleyicisine linux bölümünü tanıtın.
2.4 Makineyi Açmak
Linux yükleme işlemi sona erdi. Sıra makinenizi Linux çalışacak şekilde çalışmasını sağlamaktır. Bunun için temel olarak iki değişik yöntem mevcuttur.
LILO: En çok kullanılan en pratik açılış şeklidir. Burada bilgisayar açıldığı zaman isteğe göre bir süre bekler ve bu esnada shift, tab veya control tuşuna basılırsa birden fazla işletim sistemi ile çalıştırma seçeneği sunar.
LOADLIN: DOS altında çalışan bir yazılımdır. DOS altında çalışırken Linux Yüklemenize yarar. Eğer kurulum aşamasında LOADLIN paketini (A serisi disketler içinde ) seçmişseniz bu paket /root dizini altında LOADLIN.ZIP ismi ile kaydedilmiş olacaktır. Yapmanız gereken bu yazılımı ve mevcut çekirdeğinizi (/vmlinux) DOS kısmını aktarmaktır. (son yıllarda pek kullanılmaktadır.)
Bütün bu adımlardan sonra artık elinizde çalışmaya hazır bir linux makine vardır. Makineyi kapatıp tekrar açın . ekranda çekirdek mesajları geçtikten sonra:
Login:
Belirecektir. Buraya root yazın ve sisteme girin. İlk deneme için
# shutdown -rf now
yazabilirsiniz. Linux bir makine çalıştığı sürece hafıza içerisinde birçok tampon beelek açar. Mümkün olduğu kadar makineyi kapama tuşuna basarak kapatmayın. Shutdown komutu işletim sisteminin tampon belleklerde tuttuğu bilgileri güncellemesini sağlayacaktır. -r paremetresi sitemin reboot etmesini sağlayacaktır. Bilgisayarı kapatmak için
# shutdown -hf now
komutu kullanabilirsiniz. Burada yer aln h paremetresi sistemin “halt” edeceğini (tamamen kilitleme) ve bir daha açılmayacağını belirtir.
Sistemde çalışmaya başlamak üzere ilk iş olarak kendinize çalışmak amacıyla bir kullanıcı tanımlayın. Sistemde başka kullanıcı olacaksa, onlar için de hesap açacaksınız. Kullanıcı hesabı açmak için
# adduser
komutu kullanılır. adduser (veya useadd) komutu, kullanıcı ismi, isim ve soyad, GID (grup kimliği), UID (kullanıcı kimliği) gibi birtakım sorular sorulacaktır. Bu komut hakkında detaylı bilgiyi Sistem Yönetimi bölümü altında bulabilirsiniz. root kullanıcısı sistem üzerinde sınırsız yetkiye sahip olduğundan sistem dosyalarını kazara değiştirmenize veya silmenize sebep olabilir.
Şimdi yeni hesabınızla sisteme girebilirsiniz. ALT F1’den ALT F6’ya kadar olan tuşlarla birden çok ekranda (sanal akranlar) aynı anda çalışabilirsiniz.
Bu noktadan sonra bazı uygulamaların ayarlamalarını yapmanız gerekecek.
Açılış esnasında makinanızın ismi /etc/rc.d/rc.M dosyasında belirlenir. Bu dosyayı uygun şekilde değiştirerek makinanızın ismini de yeniden tanımlayabilirsiniz. Makinenizin ilk ismi darkstar olacaktır. Eğer TCP/IP ağ üzerinde çalışıyorsanız, /etc/HOSTNAME dosyasının içeriğini değiştirerek veya hostname komutu kullanılarak makine ismi de değiştirilebilir.
2.4.1 Başlangıçta
Önceki bölümde sisteme girmek için şifresi olmayan “root” kullanıcıyı kullanmıştık. Bu kullanıcı sistemde en fazla yetkiye sahip kullanıcı olup sistem görevlisi (sorumlusu) adını alır. Eğer root dışında bir kullanıcı hesabı tanımlanmışsa onu kullanın. Şifre yazıldıktan sonra komut istemcisine, yani kısaca kabuk dediğimiz programa gelir. Şifre yazılırken, başkalarının görmemesi için ekrana basılmaz, imleç sabit kalır.
Kullanıcı isimleri veya şifrelerde büyük ve küçük harfler arasında fark vardır. Root, root, RooT farklı kullanıcıları işaret eder. Sisteme ilk girişte aşağıdaki gibi bir satırla karşılaşacaksınız.
Welcome to Linux 1.2.13.
Linux login: root
Pasword:
Last login: Thu Feb 13 12:46:35 on tty 1
Linux 1.2.13.
You have mail.
Linux: ~#
Genellikle komut istemcisinin sonundaki karekter, root kullanıcısı için #, diğer kullanıcılar için $ olur. Bu karekterlerden önce de makine ismi yeralır. MS-DOS’ta olduğu gibi burada UNIX komutlarını girebileceğiniz kabuk (shell) üzerindesiniz.
Şifreyi değiştirmek için kullanılan komut passwd’dir. Bir kullanıcı sadece kendi şifresini değiştirirken root!a herkesin şifresini değiştirme yetkisi verilmiştir. Herhangi bir sistemde hesap şifrenizi unutursanız, bunu sadece root değiştirebilir. root iken passwd yazın ve enter tuşuna basın.
linux:~# passwd
Changing password for root
Enter new password:
Re-type new password:
Password changed.
linux:~#
şifrenizi iyi saklayın. root şifresini ele geçiren birisi sistemde istediği değişiklikleri yapabilir. Şifre seçimi için Linux İşletim Sisteminde Güvenlik konusuna bakın.
Linux komutları hakkında bilgi almak için man komutu kullanılır. Eğer kurulum aşamasında man dosyalarının kopyalanması sorusuna olumlu yanıt verilmişse bunlar /usr/man dizini altında bulunur. Örneğin passwd komutu hakkında detaylı bilgi almak için
$ man passwd
yazılır. Tüm man dosyaları /usr/man dizini altında 8 ayrı dizinde saklanır (man1...man8). bazı komutların man dosyaları birden fazla dizin altında bulanabilir. Bir dosya komut hakkında bilgi verirken diğeri sistem programcılarına yönelik olabilir. Örnek olarak mount komutu, hem 2 hem de 8 numaralı man dosyalarıyla birlikte arşivlenmiştir. C programlayıcısı, mount komutuna ulaşmak için
$ man 2 mount
yazarken, normal kullanıcı,
$ man 8 mount
yazmalıdır. Bunun yanında başlığında belirli bir anahtar sözcüğü içeren tüm man dosyalarını araştırmak için apropos komutu kullanılır.her komut, bir veya birden çok parametre alabilir. Örnek olarak,
find .-name “*.txt” -print
komutu, bulunduğunuz yerden itibaren tüm dosyaları araştıracak ve bunların arasından sonu .txt ile bitenleri ekrana basacaktır. Parametreler genel olarak “-“ işaretleri ve bu işaretten gelen parametre ismi ile belirtilirler.
